Tips voor hobbybrouwers - Hobbybrouwen.nl

Je eigen bier brouwen is iets wat je leert door het veel te doen. Op deze pagina vind je veel praktische tips voor beginnende hobbybrouwers voor het uitvoeren van het brouwproces. Voor een uitgebreide uitleg van het brouwproces zie elders op deze site.
Als je geen ervaring hebt met het biermaken lees dan de de praktische handleiding voor het brouwen met mout.

Kennis verzamelen

Het bouwproces is eenvoudig uit te voeren maar ook heel erg complex. Je raakt nooit uitgeleerd.

Bestudeer het brouwproces via al het studiemateriaal waar je hand op kan leggen. Maar let op! Niet alle literatuur en informatie op het internet is even goed.
Meld je aan bij de het forum van deze site en neem hieraan actief deel. Door vragen te stellen en antwoorden te geven leer je veel!
Ga bij verschillende professionele brouwerijen op bezoek en geef je ogen en oren goed te kost!
Praat met anderen over de hobby en geniet ondertussen van een zelfgebrouwen bier.
Sluit je aan bij een vereniging voor hobbybrouwers.
Struin het internet af voor nog meer informatie. Bijvoorbeeld:
– Tips & Trics – Hazy and Hoppy
– Tips & Trics for Brewers – Fermentis
Maar lees eerst de onderstaande tips

Hygiëne

Werk zo schoon mogelijk. Brouw in een ruimte die goed schoon te maken is (in ieder geval op een gladde vloer die te dweilen is). Wacht niet met schoonmaken. Verwijder onmiddellijk elk spettertje beslag, wort of bier. Spoel alle hulpmiddelen meteen na gebruik goed af. Zorg er altijd voor dat je alle resten van reinigingsmiddelen verwijdert voordat je de brouwspulletjes weer opnieuw gebruikt (reinigingsmiddelen kunnen bijsmaakjes geven en je apparatuur aantasten).
Bewaar je brouwspullen droog. Micro-organismen hebben vocht nodig om zich te kunnen ontwikkelen.
Voor het schoonmaken van roestvaststaal kun je beter geen chloorhoudende middelen gebruiken, alhoewel een korte contacttijd (maximaal 20 minuten) niet zo veel kwaad kan.
Gebruik geen stalen schuursponsjes voor het schoonboenen van apparatuur om krassen te voorkomen. In krassen kunnen micro-organismen zich nestelen.
Pas op als je brouwt in het hartje van de zomer. In de zomer zijn er veel meer micro-organismen in de lucht en zijn er ook veel meer vliegend ongedierte zoals fruitvliegjes die ongewenste infecties kunnen verspreiden.

Recepten

Houd de recepten zo eenvoudig mogelijk.
Brouw regelmatig (minstens één maal per 2 maanden).
Als je een prijs wilt winnen bij een wedstrijd voor hobbybrouwers brouw dan een bier dat precies past binnen een biertype. Proef voordat je gaat brouwen een paar voorbeelden van de stijl en probeer zo veel mogelijk recepten van die stijl te verzamelen.
Experimenteer niet te veel. Vertrouw op recepten die bewezen hebben goed te zijn.
Gebruik brouwsoftware voor het aanpassen van recepten.
Noteer nauwgezet de volledige bereidingswijze van het bier. Dus niet alleen het recept maar ook afwijkende werkwijzen en eventueel nieuwe apparatuur.
Wil je een discussie voeren over een zelfbedacht recept? Dat kan het board Discussie over recepten van het forum.

Ingrediënten

Gebruik altijd verse grondstoffen. Koop bij een leverancier met een grote omzet.
Bestel op tijd je grondstoffen.
Met behulp van brouwsoftware kun je je voorraad aan brouwgrondstoffen in de gaten houden.
Discussies over ingrediënten kun je voeren in het board Grondstoffen van het forum.

Brouwwater

Gebruik gewoon leidingwater en geen mineraalwater. Veel mineraalwaters bevatten te veel zouten.
Een mineraalwater met zeer weinig zouten is Spa Blauw. Dit water kan eventueel gebruikt worden om hard brouwwater zachter te maken. Het is echter een dure methode.
Door de aanschaf van een osmose apparaat kun je goedkoop zacht brouwwater maken.
Veel bierstijlen zijn gebaad bij hard water in plaats van zacht water. Door het toevoegen van brouwzouten kun je je brouwwater harder maken.
Je krijgt een helderder bier als je calcium brouwzouten toevoegt aan je brouwwater.
Voeg een klein snufje keukenzout (NaCl) of calciumchloride (CaCl₂) toe aan het brouwwater als je een zoet bier wilt brouwen met meer body.
Voeg gips (CaSO₄) aan je brouwwater toe als je een bitter bier wilt brouwen.
Corrigeer niet de pH van het brouwwater maar van het beslag. Door de stoffen uit de mout verandert de pH-waarde. Controleer daarom altijd de pH-waarde van het beslag en niet dat van het brouwwater.
Voeg calciumcarbonaat (CaCO₃) toe aan de maisch als de pH van je beslag te laag is door het gebruik van veel donkere mouten.
Gebruik brouwsoftware voor het berekenen van de hoeveelheid brouwzouten en melkzuur.
Controleer bij elk brouwsel de pH. De waarde kan sterk variëren, vooral de mout heeft een grote invloed op de pH. Door het gebruik van donkere mout krijg je een lagere pH-waarde dan bij lichte mout.

Mout

Pas op met donkere moutsoorten. Uit donkere moutsoorten kunnen naast gebrande smaken ook fenolachtige en onaangename bittere smaken komen. Verder kunnen donkere moutsoorten er voor zorgen een mindere doordrinkbaarheid. Ze zorgen ook een verlaging van de pH van je maisch.
Kauw even op wat mout en controleer of de korrels knapperig zijn en fris smaken.
Mouten is een vak apart. Er is uitstekende mout te koop, dus waarom zouden we moeilijk doen? Een goed bier brouwen met goede grondstoffen is al een kunst op zich zelf!
Bewaar mout en ongemoute granen in een droge omgeving in goed gesloten tonnen zodat muizen en andere ongewenste dieren onze voorraad niet kunnen verkleinen.

Hop

Koop hop dat vacuüm verpakt is in een folieverpakking.
Schaf een vacuümapparaat en vacuümzakken aan om aangebroken verpakkingen opnieuw te vacumeren.
Bewaar hop in een koelkast of in een vriezer.
Het is mogelijk hop te telen in je tuin. Houd er rekening mee dat deze plant heel hard groeit en hoogte in gaat.

Gist

Als je commercieel bier wilt imiteren heb je de originele gist nodig. Een andere gist zorgt voor een andere smaak.
Er zijn steeds meer gisten te koop, van veel van deze gisten is de herkomst te achterhalen.
Bestel bij een grotere leverancier. De kans dat de gist vers is, is dan wat groter.
Je kunt de gist zelf opkweken uit het depot van een flesje commercieel bier als je secuur te werk gaat. Koop altijd een zo jong mogelijk flesje, met de tijd gaan alle gistcellen dood en kun je niets meer opkweken. Houd er rekening mee dat veel commerciële bieren na hergisting op de fles worden gepasteuriseerd.

Korrelgist

Het gebruik van korrelgist is veel eenvoudiger dan vloeibare gist.
Het is niet nodig om korrelgist vooraf aan het gebruik de hydrateren.
Ook is het niet nodig om een giststarter te maken op voorwaarde dat je voldoende gist ent.
Korrelgist is goed houdbaar. In een koelkast bewaard is de houdbaarheid van een ongeopend zakje enkele jaren.
Zorg ervoor dat je altijd een paar zakjes korrelgist in huis te hebt voor het geval een giststarter met vloeibare gist niet aanslaat.

Giststarter

Als je vloeibare gist gebruikt is het altijd noodzakelijk een giststarter te maken wanneer je meer dan 20 liter wort vergist met een begin SG boven 1050.
Maak tijdig een giststarter aan en zorg dat je alle benodigde ingrediënten in huis hebt.
Zorg er altijd voor dat je gasvlam in de buurt hebt als je gist opkweekt. Desinfecteer zo veel mogelijk met behulp van de vlam.
Hou voor het snel op gang brengen van de giststarter een temperatuur aan van 25C.
Zwenk regelmatig met de giststarter voor het bevorderen van de gistgroei.
Door het gebruik van een magneetroerder krijg je meer gistgroei.
De gist die je toevoegt moet in topconditie verkeren. Het beste moment voor het toevoegen van de giststarter is vlak voor het moment dat de schuimlaag op de giststarter gaat inzakken. De gistcellen zitten dan vol met reservestoffen.
Je kunt een giststarter ongeveer een week bewaren in een koelkast zonder deze opnieuw te hoeven activeren.

Kruiden

Wees heel voorzichtig met kruiden! Sommige kruiden overheersen de smaak van een bier als je er maar een heel klein beetje van gebruikt.
Maak voordat je kruiden toevoegt eerst een extractie door een kleine hoeveelheid te koken met water. Je kunt ook een extract maken met neutrale wodka. Laat de kruiden een paar dagen trekken in de wodka.
Voeg wat van het extract toe aan een neutraal bier om een idee te krijgen van de sterkte van de kruiden en om te beoordelen of die smaak zich laat combineren met bier.
Kruiden waarvan bekend is dat deze een mooie smaaknuancering kunnen geven in bier, mits deze met mate worden toegevoegd, zijn: koriander, sinaasappelschillen, citroenschillen, zoethout, gember, komijn, kaneel en kardemom.

Meten en wegen

Meten is weten!
Metingen zijn nodig om het bepalen van het rendement van je brouwsels en om het alcoholgehalte van je bieren te bepalen.
Weeg je grondstoffen altijd zorgvuldig af.
Gebruik verschillende weegschalen voor het afwegen van mout, hop en eventueel kruiden (nauwkeurigheid 1 g) en bouwzouten en eventueel andere toevoegingen die in in kleine hoeveelheden gebruikt (nauwkeurigheid 0,01 g).
Voor het meten van het SG kun je een refractometer in plaats van een hydrometer gebruiken. Je daardoor volstaan met een zeer klein monster.
Maak altijd gebruik van een omrekentool als je het SG meet met een refractometer! De gevormde alcohol heeft namelijk invloed op de uitkomst van de meting.
Filter je monster bij gebruik van een refractometer, die geldt vooral voor gistend bier. zwevende gistcellen vertroebelen de meting.
Het volume van het brouwwater, spoelwater en verkregen wort kun je afwegen met een weegschaal.

Materialen

Roestvaststaal (rvs) is zeer geschikt als materiaaal voor het brouwen van bier.
Gebruik siliconen slangen, deze zijn voedselveilig en hittebestendig.
Koop siliconen slangen met een grote wanddikte om knikken te voorkomen.
Knikken van siliconen slangen kun je verder voorkomen door gebruik van slanggeleiders.
Koper is een metaal dat beschikt over een aantal unieke eigenschappen . In het verleden is koper veelvuldig gebruikt voor het vervaardigen van brouwinstallaties. Door de taaiheid en buigzaamheid kunnen er eenvoudig ingewikkelde constructies mee worden gemaakt.
Een teveel aan koperionen is toxisch voor de gist en de mens. Vergist nooit in een koperen ketel. Bij het gebruik van een koperen hevelfilter hoef je niet bang te zijn voor een te hoge concentratie aan koperionen.

Werkwijze

Schroten

Schroot de mout zo grof als mogelijk is (er mogen net geen hele korrels door de molen vallen). Het filteren gaat zo een stuk beter en heb je minder last van uitloging van ongewenste stoffen uit de kafdeeltjes. Het verlies aan rendement door grover te schroten is zo gering dat alleen de zuinigste (Nederlandse) hobbybrouwer zich daar druk over kan maken.
Een goed afgestelde walsenmolen geeft en beter schrootresultaat dan een schrootmolen met draaiende schijven.
Maak mout vochtig met een heel klein beetje water (2 ml per kg) kort voor het schroten voor een beter schrootresultaat. Houd een gedeelte van de mout droog en schroot dat als laatste om de walsen van de molen schoon te maken.
Verwijder na het schroten zorgvuldig al het moutstof. Dit stof kan een belangrijke bron van infecties zijn. Gebruik hiervoor een borsteltje en een stofzuiger.

Maischen

Door te starten bij een hogere temperatuur (65 ºC of hoger) krijg je bieren met een betere schuimhoudbaarheid en meer body.
Roer het beslag na het toevoegen van de mout goed door. Er mogen geen luchtbellen in de mout zijn ingesloten.
Stem de dikte van het beslag af op het soort bier dat je wilt gaan brouwen. Voor een zoet bier moet je dikker beslaan (1 kg mout op 2,5 liter water) dan voor een droog bier (1 : 3,5 of hoger).
Het mout dat nu tot onze beschikking staat is tijdens het mouten veel verder afgebroken dan een aantal jaren geleden. We kunnen hierdoor veel kortere maischschema’s hanteren. Pas zo nodig oude recepten aan.
Gebruik geen standaard maischschema maar stem het schema af op het biertype.
Stop met verwarmen van het beslag vlak voordat je de gewenste temperatuur bereikt. Naar mate de beslagketel groter is gaat de stijging van de temperatuur nog even door.
Roer het beslag steeds goed zeker als je warmte toevoegt maar ook regelmatig tussendoor. Hierdoor verloopt het afbraakproces tijdens het maischen beter en sneller, het rendement van je brouwsel wordt hierdoor hoger.
Doe er alles aan om zuurstofopname tijdens het maischen te voorkomen (roer dus niet te fanatiek). Als de temperatuurstijging tot stand komt door het toevoegen van heet water laat dit water dan niet in de beslagketel kletteren maar giet het langs de rand van de ketel.
Controleer bij elk brouwsel de pH van het beslag en voeg zo nodig aan het beslag melkzuur toe om een pH tussen 5,3 en 5,5 te bereiken (meet na 5 à 10 minuten maischen). Deze pH-waarde is noodzakelijk om de enzymen goed te laten werken.
Koel het beslag waarop je de jodiumproef wilt doen altijd af tot kamertemperatuur. Bij hoge temperaturen werkt de proef niet naar behoren.
Voer de jodiumproef uit op een wit schoteltje, je kunt zo beter het resultaat beoordelen.
Gebruik betadine-jodium in plaats van jodiumtinctuur. Betadine-jodium werkt net zo goed en is minder aan bederf onderhevig.

Filteren maisch en spoelen bostel

Het filteren met een zogenaamde brouwautomaat (Braumeister, Grainfather, Easybrew, BrewMonk en dergelijke) verloopt anders dan bij een traditionele filterkuip.

Controleer de pH van het spoelwater voeg zo nodig melkzuur toe om een pH-waarde te verkrijgen tussen 5,0 en 5,8. Het spoelwater mag geen te hoge pH-waarde hebben om het uitspoelen van ongewenste stoffen uit het kaf (bitter- looi- en kleurstoffen) te voorkomen.
Voor een vlotte filtering en een betere uitspoeling van de suikers mag het spoelwater een hogere temperatuur hebben dan 80 ºC op voorwaarde dat het spoelwater is aangezuurd.
Voorkom elke zuurstofopname van hete wort. Voor het filteren en spoelen betekent dit het volgende. Laat het gefilterde hete wort via een slang op de bodem in het opvangvat lopen zodat het wort niet kan kletteren.
Streef nooit het hoogste rendement na. Zoals zo vaak gaat kwantiteit ten koste van kwaliteit.

Brouwautomaat (alles in 1 brouwketel)

Verlaag het vermogen van de ketel als je last hebt van het aanbranden van het beslag.
Roer om de 10 minuten door het beslag om kanaalvorming in de moutkorf te voorkomen.
Gebruik ter verhoging van het rendement van je brouwsel een takel om de moutkorf langzaam omhoog te halen.
Als de het wort boven de moutrestanten (bostel) bijna geheel verdwenen is stop je met omhoog takelen. Laat alles zo 3 – 5 minuten staan voordat je begint met het spoelen van de maisch.

Traditionele filterkuip

Filter niet met horrengaas of doek maar met een geperforeerde (rvs) filterplaat of een hevelfilter (een koperen pijp waarin sleufjes gezaagd zijn waarbij het wort al dan niet via hevelwerking de beslagkuip verlaat).
Laat de maisch zo’n 3 – 5 minuten bezinken voordat je gaat filteren. Op die manier geef je het filterbed de tijd om zich te vormen.
Giet het troebele wort terug en wacht minstens 1 minuut voordat je de kraan van de afvoer van het wort weer openzet. Het fijne materiaal kan zich dan nog even bezinken.
Giet het troebel wort voorzichtig terug in de filterkuip. Door het gebruik van een hevelfilter kan zuurstofopname tijdens het filteren en spoelen drastisch beperkt worden.
Voeg het spoelwater in 3 a 5 etappes toe.
Laat de bostel nooit droog vallen tijdens het spoelen.
Neem de tijd voor het filteren en spoelen. De suikers hebben tijd nodig om zich op te lossen in het spoelwater.

Koken wort met hop

Laat het wort heftig koken. In totaal moet 6 tot 10% van het wort verdampen. Zet nooit een deksel op de kookketel. Als er te veel water verdampt draai dan de gasvlam lager of zet het vermogen lager bij een elektrische ketel als dat mogelijk is. Kook langer als er te weinig water verdampt.
Om een fijn hoparoma te krijgen kun je al bij het allereerste wort dat in de kookketel komt hop toe voegen. In combinatie met een hopgift 5 a 10 minuten voor het einde van het koken geeft dit een zeer goed hoppig resultaat.
Kook het wort voor licht gekleurde moutige bieren zo’n 45 minuten en voor donkere karamelachtige bieren zo’n 75 minuten.
Als het uiteindelijk bier een smaak heeft die doet denken aan gekookte groente zul je in het vervolg langer moeten koken om de stof dimethylsulfide, die verantwoordelijk is voor deze smaak, goed uit het wort te laten verdampen.
Het snel koelen na het koken tot 80 ºC helpt ook tegen de vorming van deze smaak.
Wort dat gehopt wordt met hopbloemen is makkelijker te filteren dan wort dat gehopt wordt met hoppellets (de hopbloemen vormen een filterbed terwijl het fijne hoppoeder voor verstopping van het filterdoek kan zorgen).

Koelen en beluchten wort

Koel het wort zo snel als mogelijk is. Het gebruik van een koeler is aan te raden.
Belucht het afgekoelde wort goed als je vloeibare gist gebruikt. Dit is niet een kwestie van een keer laten kletteren van enige hoogte. Een fatsoenlijke beluchting voer je uit met een aquariumpomp, een steriel luchtfiltertje en een keramiek bruissteentje. Belucht het wort 1 minuut per liter wort die je hebt.
Zorg er altijd voor dat je een voorraadje snel werkende gedroogde gist in huis hebt voor het geval de een Wyeast gist of een andere vloeibare gist niet snel opstart.
Het beluchten van het wort is niet nodig als je voldoende gedroogde gist gebruikt.

Vergisting/fermentatie

Leer je gist kennen. Werk een paar keer met dezelfde gist zodat je eigenschappen van de gist wat beter leert kennen.
Vergist temperatuurgecontroleerd. Plaats hiervoor je gistvat in een koelkast met een verwarming.
Een Inkbird met Wifi is handig voor het controleren en bijsturen van de temperatuur van het gistend bier.
Gebruik een gistvat dat voldoende groot is (minimaal +50% van het volume dat vergist). Zo krijg je geen problemen met de grote schuimvorming bij bepaalde gistrassen.
Sluit het gistvat tijdens de gisting af met een goedsluitende deksel en waterslot. Je hebt zo het minste risico op infecties.
Beweeg het gistvat een aantal keer als de vergisting nog niet begonnen is. Door de bewegingen van het wort wordt het snel opgang komen van de vergisting bevorderd.
Isoleer in de wintermaanden het gistvat met dekens of slaapzakken zodat de temperatuur niet te veel daalt en de vergisting bij een gelijkmatige temperatuur kan verlopen.
Speel met de vergistingstemperatuur. Lage temperaturen versterken het moutig/hoppige karakter. Hoge temperaturen zorgen voor meer fruitige smaken en hogere alcoholen.
Open het gistvat niet om de haverklap om bijvoorbeeld het SG te bepalen, maar laat de gist rustig zijn werk doen en hou het verloop van de gisting in de gaten via het waterslot.
Schep de hopharsen die ontstaan tijdens de vergisting niet van het schuimdek.
Controleer via een elektronische thermometer constant de temperatuur van de vergisting. Via een voeler van een elektronische thermometer in een rvs busje dat je in de wand van het gistvat bevestigd hebt, kun je continu de temperatuur in het vat meten zonder dat de deksel van het vat moet.
De temperatuur van je bier en ook de vergistingsgraad kun je ook meten met een TILT, Brewbrain Float, iSpindel of een ander meetinstrument dat in je gistend bier drijft.
Hevel het jong bier over net voordat de hoofdvergisting geheel is afgelopen. Door het koolzuur die nog gevormd wordt wordt het jong bier beschermd. Verder zijn er als de hoofdvergisting niet geheel is afgelopen nog volop actieve gistcellen in oplossing die voor een goede afbraak van het tijdens de gisting gevormde diacetyl (boterachtige smaak) kunnen zorgen.

Lageren

Sommige amateurs laten het bier lageren in het gistvat. Doe dit niet. Door autolyse (is het uiteenvallen van afgewerkte gist) kan er een onaangename smaak ontstaan en wordt de schuimhoudbaarheid verminderd.
Lager het jong bier in een glazen fles of rvs lagertankje. Gebruik zeker geen plastic jerrycan omdat plastic in beperkte mate zuurstofdoorlatend is. Sluit de fles of lagervaatje goed af en gebruik een waterslot om overdruk te voorkomen.
Lager het bier niet te lang. Het bier hoeft niet kraakhelder te zijn voordat je gaat bottelen, het waterslot mag best nog wel eens een bubbeltje laten. In de regel is een lagering bij kamertemperatuur (16 – 18 ºC) tussen de 10 en 14 dagen ruim voldoende.

Schoonmaken flessen

Spoel alle flesjes minstens twee maal goed uit met water na het uitschenken.
Dompel de flesjes in zijn geheel onder het reinigings- en desinfecteermiddel.
Laat het reinigings- en desinfecteermiddel voldoende lang inwerken (afhankelijk van het middel en de concentratie 10 tot 30 minuten).
Gebruik een reinigingsmiddel warm (ongeveer 50°C) voor een betere werkinig.
Een hardnekkige wazige laag die soms in een fles blijft zitten na het “normale” reinigen kan verwijderd worden door het flesje te spoelen met een zure oplossing (bijvoorbeeld met zoutzuur of een ander sterk zuur). Spoel daarna de fles twee maal.
Als het bier een medicinale smaak heeft moet je in het vervolg chloorhoudende reinigingsmiddelen beter naspoelen.
Sulfiet heeft geen reinigende eigenschappen maar desinfecteert wel goed. Reinig eerst en spoel dan met een sulfietoplossing. Kleine resten sulfiet zijn niet schadelijk van het bier, integendeel ze kunnen de houdbaarheid van het bier bevorderen.

Bottelen

Voeg verse gist toe als je gaat bottelen om verzekerd te zijn van een goede hergisting op de fles als het bier een paar weken hebt laten staan voor het bottelen.
Als je bottelsuiker opgelost toevoegt, maak dan de oplossing niet te dik. Gebruik minimaal 3 delen water op 1 deel suiker.
De hoeveelheid suiker die je moet toevoegen voor de hergisting ligt tussen de 4 en 8 gram per liter bier. De exacte hoeveelheid is afhankelijk van de temperatuur van het jong bier en de hoeveelheid nog aanwezige vergistbare suikers en het biertype.
Geef vatenbier minder suiker (maximaal 3 gram suiker per liter).
Voor het toevoegen van bottelsuiker per flesje zijn sets met maatlepeltjes te koop.
Het doseren van bottelsuiker kan ook met een doseerspuit zoals veeartsen die gebruiken voor het vaccineren van dieren. Uiteraard moet je dan bottelsuiker vooraf oplossen.
Spoel direct na het bottelen de flessen nog even na met wat lauw water. Op die manier voorkom je dat overgeschuimd bier kan dienen als infectiebron.

Hergisting op de fles

Zet het bier na het bottelen gedurende 14 dagen wat warm weg (20-24 ºC) om een vlotte hergisting te bevorderen.
Maak om de week een fles open om de ontwikkeling van het koolzuurgehalte te volgen.
Zet het bier pas koud weg als je bier voldoende koolzuur heeft.

Bewaren bier

Bewaar je bier donker en koel.
Bewaar je bier niet te lang. Veel (vooral hoppige) bieren zijn vers veel lekkerder dan oud en belegen.
Proef regelmatig een flesje om de ontwikkeling van je bier in de gaten te houden.

Steeds beter brouwen

Proef elk zelfgebrouwen bier heel kritisch. Is het bier goed genoeg om hem aan je buurman of schoonmoeder voor te zetten?
Brouw met verstand en met gevoel.
Streef altijd naar verbetering van jouw bier, brouwmethode en -apparatuur.
Als het gaat om het brouwen van bier ben je nooit uitgeleerd.
Proef het bier met meerdere proevers. Wat vinden zij van het bier?
Geniet, maar drink met mate.

Inhoudsopgave