Test 5 hop creep - Heet versus koud koudhoppen

[Jacques]

Hop creep is een probleem dat mij al een hele tijd bezig houdt. Het is een lastig probleem als je een groot liefhebber bent van gekoudhopte bieren. Enzymen uit hop zijn in staat om complexe moleculen die uit aaneengeschakelde glucose moleculen bestaan te splitsen op een manier zoals dat ook gebeurt tijdens het maischen. Tijdens het maischen gaat dat proces veel sneller. De hoeveelheid enzymen is dan veel groter en maischtemperaturen zijn veel hoger dan tijdens de vergisting. Desondanks is hop creep iets om rekening mee te houden. De duur dat de enzymen kunnen werken is veel langer dan tijdens het maischen. Door de enzymen komen vergistbare suikers vrij uit suikers die normaal gesproken niet vergistbaar zijn. Heel langzaam komt er steeds meer koolzuur in het bier na het bottelen. Vandaar de term hop creep. Creep is het Engelse woord voor kruipen.
Commerciële brouwerijen kunnen het probleem van hop creep omzeilen door alle gist uit het bier te filteren of door het bier te pasteuriseren en daarna het bier onder druk bottelen met toegevoegd koolzuur.
De meeste hobbybrouwers hebben die mogelijkheid niet. We voeren een hergisting uit op de fles waardoor er gist in de fles aanwezig. De gist in de fles vergist niet alleen de bottelsuiker maar ook de suikers die langzaam vrijgemaakt worden uit "onvergistbare" suikers door de hop-enzymen.


Een oplossing die door EBC en ook Hanshalberstadt naar voren zijn gebracht, is de hop een warmtebehandeling te geven voordat deze toegevoegd wordt aan het bier. Dat is natuurlijk een prima gedachte. Immers als je hop alleen aan de warme kant van het brouwen toevoegt dan heb je geen last van hop creep. Door EBC is gesuggereerd dat als je de hop overgiet met heet kokend water en de hop daarna bij het bier doet dat je dan geen last meer hebt van hop creep en dat je nog steeds de smaak van koudhop in je bier hebt.

Voor mij is dit aanleiding geweest om een test te starten. Door mij is voor deze test voor de verandering gebruik gemaakt van hopbloemen in plaats van hoppellets. Ik heb een donker bier gebrouwen met een begin SG van 1063. In de stort zat 13% suiker. Voor de test heb ik een overmaat aan gist gebruikt. De gist is Mangrove Jack's M31. Ik heb voor een overmaat gekozen om een snelle vergisting te krijgen (sneller resultaat). Bij een var diastaticus gist zoals M31 kan de vergisting namelijk heel lang duren.
De hop die ik gebruikt heb is Cascade. Voor de test heb ik witte doorzichtige flessen gebruik met een inhoud van 1 liter. Drie flessen zijn door mij gevuld met 700 g wort. Aan twee flessen heb ik 4,5 g koudhop toegevoegd. 1 keer droge hop en 1 keer hop waarop ik 30 g heet water (rechtstreeks uit de waterkoker) gegoten heb. Om te zorgen dat de vergelijking van de bieren niet mank gaat door het water dat bij de hop gegoten is heb ik ook bij de twee andere flessen 30 g water gedaan.
Heel opmerkelijk was dat bij de hete hop veel meer hop meteen naar de bodem zakte dan bij de hop droog toegevoegd is.
Overigens is er nu ruim twee weken na toevoeging van de hop nog steeds hop aan de bovenkant van het bier in de fles. Dat is nu veel minder dan tijdens de eerste dagen van de vergisting. En nog steeds is er bij de fles waarbij de hop droog is toegevoegd de hoeveelheid hop op het bier aanzienlijk meer dan bij de andere fles.
Mijn ervaring met hoppellets is dat wanneer je die gebruikt voor koudhoppen deze na een paar dagen wel uitzakken naar de bodem. Een enkele keer kan een heel klein beetje hop op het bier drijven als je hoppellets gebruikt.

Het verloop van de vergisting bij de huidige test kun je zien in de onderstaande grafiek.

 
Te zien is dat bij fles 3 (koud) de vergisting in eerste instantie wat achterbleef. Na zo'n 4 dagen is deze achterstand ingehaald en heeft dit bier zelfs de hoogste vergistingsgraad.
De verschillen tussen de bieren is klein. Het bier waarbij de koudhop behandeld is met heet water heeft een iets hogere vergistingsgraad (94,3%) dan het controle bier zonder koudhop (93,0%). Het bier met de onbehandelde koudhop heeft dus de hoogste vergistingsgraad (95,4%). De verschillen zijn dus: 1,3 en 2,4% ten opzichte van het controle bier.
Op basis van deze ene test kom ik tot de voorlopige conclusie dat de door mij gedane hittebehandeling het hop creep effect vermindert maar het niet helemaal voorkomt.

De grote vraag is wat het smaakeffect is van de behandeling. Bekend is dat koudhoppen een andere smaak aan je bier geeft dan wanneer je een vlamuit hopgift doet of hop geeft in de whirlpool. Zeker, ook door genoemde hopgiften neemt het hoppige karakter van je bier toe, maar de hoppige smaak is toch wel anders.

Voor het antwoord op die vraag moeten jullie nog even wachten. Voor het bepalen van de vergistingsgraad gebruik ik de weegmethode. Ik wil de meting niet verstoren door het nemen van monsters uit de flessen. Dat wil ik pas gaan doen als het SG 2 dagen gelijk is gebleven. Zoals je kunt zien vlakken de lijnen van de vergistingsgraad steeds verder af. Mijn verwachting is dat ik over 6 tot 10 dagen kan proeven. Maar zeker is dat nog niet. Hop creep kan je verrassen. Ik zal vragen dat ook een andere ervaren proever aan de proeverij deelneemt.

Wordt vervolgd dus...

[seed7]

Hop creep is een probleem[...]

Jacques, de bellen met heet water, hoe lang hebben die gestaan voor je het koude wort hebt toegevoegd, ongeveer?

Anekdotisch, had een paar emmers heet water, ~70-75C. Moest het kwijt en heb het op het grasveld gemikt. Einde 'gazon', binnen een paar uur bruin. Koelt razend snel af als je dat doet maar heeft wel een groot effect op de halmen. Gevoelsmatig hoeven de bloemen of pellets maar heel erg kort 'heet' te zijn.

Mooi dat je stug door gaat met het creepy gedoe!

Ingo

[HermanH]

Een oplossing die door EBC en ook Hanshalberstadt naar voren zijn gebracht, is de hop een warmtebehandeling te geven voordat deze toegevoegd wordt aan het bier. Dat is natuurlijk een prima gedachte. Immers als je hop alleen aan de warme kant van het brouwen toevoegt dan heb je geen last van hop creep. Door EBC is gesuggereerd dat als je de hop overgiet met heet kokend water en de hop daarna bij het bier doet dat je dan geen last meer hebt van hop creep en dat je nog steeds de smaak van koudhop in je bier hebt.

Heb ook geprobeerd om mijn bijdrage te doen, doch ik ben geen belangrijke pion op dit forum, onbelangrijk is blijkbaar onbemind, als je namen noemt moet je ze allemaal noemen, spijtig dat er niet meer clevere brouwers zijn die dingen uitproberen... :-( Vraag me geen resultaten, want op die tijd kan ik nog niks vrij geven, geduld is niet voor iedereen, ik heb dat wel... ;-) Kan je wel zeggen dat het een mega lekker biertje werd tot op heden, de tijd zal het leren, doch moet ik het aan de grote klok hangen...? Misshien niet, iedereen kan het proberen...
https://www.hobbybrouwen.nl/forum/index.php/topic,41503.msg626284.html#msg626284

[tdp]

Heb ook geprobeerd om mijn bijdrage te doen, doch ik ben geen belangrijke pion op dit forum, onbelangrijk is blijkbaar onbemind, als je namen noemt moet je ze allemaal noemen, spijtig dat er niet meer clevere brouwers zijn die dingen uitproberen... :-( Vraag me geen resultaten, want op die tijd kan ik nog niks vrij geven, geduld is niet voor iedereen, ik heb dat wel... ;-) Kan je wel zeggen dat het een mega lekker biertje werd tot op heden, de tijd zal het leren, doch moet ik het aan de grote klok hangen...? Misshien niet, iedereen kan het proberen...
https://www.hobbybrouwen.nl/forum/index.php/topic,41503.msg626284.html#msg626284

Nee hoor, ik denk alleen dat het niet is blijven hangen bij Jacques. Ik ben in ieder geval wel benieuwd naar je sous vide bier

[tdp]

Jacques,

zou het nog verschil maken dat je nu bellen gebruikt hebt ipv pellets? Kan me voorstellen dat het resultaat met pellets anders is namelijk (nergens op gebaseerd overigens).

Teun

[William]

Heb ook geprobeerd om mijn bijdrage te doen, doch ik ben geen belangrijke pion op dit forum, onbelangrijk is blijkbaar onbemind, als je namen noemt moet je ze allemaal noemen, spijtig dat er niet meer clevere brouwers zijn die dingen uitproberen... :-( Vraag me geen resultaten, want op die tijd kan ik nog niks vrij geven, geduld is niet voor iedereen, ik heb dat wel... ;-) Kan je wel zeggen dat het een mega lekker biertje werd tot op heden, de tijd zal het leren, doch moet ik het aan de grote klok hangen...? Misshien niet, iedereen kan het proberen...
https://www.hobbybrouwen.nl/forum/index.php/topic,41503.msg626284.html#msg626284

Langzaam garen van de hop in een gevacumeerde omgeving is een mooie aanpak!
Om enzymen (katalyserende eiwitten) te inactiveren heb je wel vocht nodig anders kunnen deze eiwitten zich niet ontvouwen. Dus jouw aanpak zou kunnen werken als je de pellets van te voren licht bevochtigd (ik denk dat 10% water al zal werken).

zou het nog verschil maken dat je nu bellen gebruikt hebt ipv pellets? Kan me voorstellen dat het resultaat met pellets anders is namelijk (nergens op gebaseerd overigens).

Hier zal ook van belang zijn of er voldoende tijd is om vocht op te nemen (en temperatuur te behouden).
Pellets zijn minder toegankelijk voor vocht en moeten eerst uit elkaar valllen. Dat heb je bij bellen niet. Het voordeel van pellets is dat ze al gemalen zijn zodat de enzymen sneller toegankelijk zijn wanneer ze uit elkaar zijn gevallen.

Bij verse natte hop zou overgieten met kokend water het beste werken omdat er ook al vocht in de bellen zit en de enzymen me nog actief lijken. Verse hopbellen in de aanpak van HermanK zou dan ideaal zijn.

Bij gedroogde hop lijkt me een stoombehandeling het beste.

Al redenerend bedenk ik nu dat kort maar bij hogere temperatuur drogen van hop ook tot snellere denaturatie van hopcreep enzymen kan leiden. Doorgaans word er gedroogd bij lage temperaturen onder geforceerde luchtcirculatie. Hierdoor droogt het snel maar word de denaturatietemperatuur mogelijk niet gehaald. Te hoge droogtemperaturen zullen ook niet werken omdat je zo snel vocht verwijdert dat er geen tijd is om te denatureren (denaturatie heeft tijd nodig)

[Jacques]

Jacques, de bellen met heet water, hoe lang hebben die gestaan voor je het koude wort hebt toegevoegd, ongeveer?

Ik heb het niet getimed, maar ik denk zo'n 3 minuten. Waarschijnlijk iets langer, ik kreeg de natte hop moeizaam uit de maatbeker die ik gebruikt heb. Ook het via een trechter de hop in de fles duwen kostte de nodige tijd.

[Jacques]

Heb ook geprobeerd om mijn bijdrage te doen, doch ik ben geen belangrijke pion op dit forum, onbelangrijk is blijkbaar onbemind, als je namen noemt moet je ze allemaal noemen, spijtig dat er niet meer clevere brouwers zijn die dingen uitproberen... :-( Vraag me geen resultaten, want op die tijd kan ik nog niks vrij geven, geduld is niet voor iedereen, ik heb dat wel... ;-) Kan je wel zeggen dat het een mega lekker biertje werd tot op heden, de tijd zal het leren, doch moet ik het aan de grote klok hangen...? Misschien niet, iedereen kan het proberen...
https://www.hobbybrouwen.nl/forum/index.php/topic,41503.msg626284.html#msg626284

Duizend maal excuses Herman. Ik was inderdaad jouw bijdrage vergeten. Heel eerlijk gezegd lukt het mij niet meer om alles wat op het forum geschreven wordt blijvend te onthouden...

Heb jij bij jouw test een vergelijkend onderzoek gedaan. Dat het toevoegen van extra hop meer hoppige smaken geeft is een gegeven. Dat doen late hopgiften en vlamuit giften ook. De grote vraag is echter of je de typische smaak die koudhop/dryhop geeft ook krijgt als de hop verhit is geweest boven de 80 ºC.
Veel aromatische verbindingen zijn namelijk thermisch gevoelig. Over de vraag hoe dit zit bij hop is bitter weinig te vinden... Het feit dat koudhop een andere hopsmaak geeft dan vlamuit hopgiften doet vermoeden dat de thermische stabiliteit van van sommige hoparomastoffen klein is.

[pincopallino]

@ Jacques  "  Enzymen uit hop zijn in staat om complexe moleculen die uit aaneengeschakelde glucose moleculen bestaan te splitsen op een manier zoals dat ook gebeurt tijdens het maischen. "

Welke naam hebben deze enzymen ?
Ze werken in koude toestand waardoor de omzettingen (reactie ) duurt lang. Is het correct?

[JanDeGraaff]

Welke naam hebben deze enzymen ?

Amylolytische enzymen (zoals Amylase, bijvoorbeeld).

Ze werken in koude toestand waardoor de omzettingen (reactie) duurt lang. Is het correct?

Nee, niet correct. Bij een lage temperatuur werken de enzymen langzamer en werkt de gist, die de resulterende nieuwe vergistbare suikers omzet, ook langzamer. Het hele proces gaat dan dus langzamer. Omgekeerd werkt het bij een hogere temperatuur net zo, maar dan juist sneller.

En dat laatste brengt wel weer een interessante gedachtegang met zich mee, namelijk: bij koudhoppen de omstandigheden zo maken dat het zo snel mogelijk gaat. Dat wordt ook in deze Technical Brief van twee heren van de Oregon State University aangehaald.

Je zou dus kunnen overwegen om te koudhoppen bij een warme temperatuur als de vergisting nog actief is (want veel gist in suspensie om de suikers op te ruimen). Dat schijnt ook de vorming van diacetyl af te remmen.
Wat je dan eigenlijk doet is accepteren dat hop creep zich zal voordoen en er alles aan doen om dat proces te versnellen zodat het zich niet later in het proces (bijvoorbeeld op fles) voordoet.

Een alternatief, zoals ik het zie tenminste, is toch pasteuriseren. Je zou dit na ± twee of drie weken hergisten op fles kunnen doen; dan is er voldoende carbonisatie geweest (wel checken!). Je kunt dan verdere hop-creep voorkomen door de gistcellen door verhitting uit te schakelen. Dit kan handig zijn bij flink gekoudhopte bieren (>6 g/l).
1 minuut op 60, 65ºC zou voldoende moeten zijn dan, als ik het wel heb?

Ik weet wel dat er om goede redenen een aversie tegen pasteuriseren bestaat, maar in het geval van hop creep voorkomen en toch flink gekoudhopte bieren brouwen, kan het bij juist die bieren wel helpen.

[Jacques]

@ Jacques  "  Enzymen uit hop zijn in staat om complexe moleculen die uit aaneengeschakelde glucose moleculen bestaan te splitsen op een manier zoals dat ook gebeurt tijdens het maischen. "

Welke naam hebben deze enzymen?
Ze werken in koude toestand waardoor de omzettingen (reactie ) duurt lang. Is het correct?

Het gaat om:
amyloglucosidase;
alfa-amylase;
beta-amylast;
grens-dextrinase


Bij de lagere temperatuur bij het gisten werken ze minder dan tijdens het maischen.

[hansHalberstadt]

Voor het antwoord op die vraag moeten jullie nog even wachten.

Je hebt de M31 gebruikt. Dat is een diastatische gist waarvan je dus kunt verwachten dat het laatste stukje SVG stijging heel lang kan duren. Dus ik zou zeker nog een hele tijd wachten totdat het controlebier geen toename meer geeft. Eigenlijk snap ik niet zo goed waarom je een var diastaticus gist gebruikt hebt want dat geeft een effect wat lijkt op hop creep dus kun je minder goed onderscheiden tussen hop creep en diastaticus effect. 

[Jacques]

Je zou dus kunnen overwegen om te koudhoppen bij een warme temperatuur als de vergisting nog actief is (want veel gist in suspensie om de suikers op te ruimen). Dat schijnt ook de vorming van diacetyl af te remmen.
Wat je dan eigenlijk doet is accepteren dat hop creep zich zal voordoen en er alles aan doen om dat proces te versnellen zodat het zich niet later in het proces (bijvoorbeeld op fles) voordoet.

Door koudhop toe te voegen bij een hogere vergistingstemperatuur (bijvoorbeeld omdat je een kveik gist geënt hebt) versnel je inderdaad de hop creep. Wel moet je er op bedacht zijn dat als je koudhop toevoegt tijdens de hoofdgisting je meer biotransformatie krijgt van hopbestandelen.
Sommige gisten maken veel citronellol aan uit hop. Je bier krijgt hierdoor een smaak die wat op citronella lijkt.
Zie ook deze interessante presentatie over biotransformatie.

Wat je zou kunnen doen is eerst warm te vergisten met koudhop en daarna tijdens de nagisting nog een keer koudhop toevoegen. Veel van de grote suikers dan al afgebroken. Daarnaast is gebleken dat meerdere keren koudhoppen leidt tot een complexere hopsmaak.

[Jacques]

Je hebt de M31 gebruikt. Dat is een diastatische gist waarvan je dus kunt verwachten dat het laatste stukje SVG stijging heel lang kan duren. Dus ik zou zeker nog een hele tijd wachten totdat het controlebier geen toename meer geeft. Eigenlijk snap ik niet zo goed waarom je een var diastaticus gist gebruikt hebt want dat geeft een effect wat lijkt op hop creep dus kun je minder goed onderscheiden tussen hop creep en diastaticus effect.

Er is meerdere keren gesuggereerd op dit forum dat je geen hop creep hebt als je een var diastaticus gist gebruikt. Bij mijn vorige test heb ik gezien dat dit wel het geval is, zij het dat het effect kleiner is dan een niet var diastaticus gist. Omdat echter 1 test geen test is heb ik voor deze test wederom gekozen voor een var diastaticus gist.

Om te zorgen dat de vergisting snel verloopt heb ik een grote overmaat aan gist geënt. De SG afname is op dit moment heel klein. Als het gewicht van alle flessen 2 dagen niet meer daalt beëindig ik de test en ga ik de bieren proeven. Per slot van rekening gaat het bij deze test primair om het smaakeffect van het verhitten van de hop.

[hansHalberstadt]

Er is meerdere keren gesuggereerd op dit forum dat je geen hop creep hebt als je een var diastaticus gist gebruikt. Bij mijn vorige test heb ik gezien dat dit wel het geval is, zij het dat het effect kleiner is dan een niet var diastaticus gist. Omdat echter 1 test geen test is heb ik voor deze test wederom gekozen voor een var diastaticus gist.

Om te zorgen dat de vergisting snel verloopt heb ik een grote overmaat aan gist geënt. De SG afname is op dit moment heel klein. Als het gewicht van alle flessen 2 dagen niet meer daalt beëindig ik de test en ga ik de bieren proeven. Per slot van rekening gaat het bij deze test primair om het smaakeffect van het verhitten van de hop.

Dit geeft al aan dat het duidelijk aangeven van het doel van de proef heel belangrijk is.
Jouw doel is dus om te onderzoeken of er hop creep optreedt bij een var diastatisus gist. Dus wanneer ga je dan stoppen met de proef:
1) Op het moment dat de SVG van de referentie (1) niet meer toeneemt
2) Op het moment dat de SVG van de warmtebehandelde versie (2) niet meer toeneemt
3)  Op het moment dat de SVG van de niet behandelde versie (3) niet meer toeneemt.
en hoe lang ga je wachten totdat je zeker weet dat de SVG niet meer toeneemt?

[Jacques]

Dit geeft al aan dat het duidelijk aangeven van het doel van de proef heel belangrijk is.
Jouw doel is dus om te onderzoeken of er hop creep optreedt bij een var diastatisus gist. Dus wanneer ga je dan stoppen met de proef:
1) Op het moment dat de SVG van de referentie (1) niet meer toeneemt
2) Op het moment dat de SVG van de warmtebehandelde versie (2) niet meer toeneemt
3)  Op het moment dat de SVG van de niet behandelde versie (3) niet meer toeneemt.
en hoe lang ga je wachten totdat je zeker weet dat de SVG niet meer toeneemt?

Deze test heeft meerdere doelen:
- onderzoeken wat het smaakeffect is van het verhitten van koudhop;
- onderzoeken of het verhitten van koudhop er voor zorgt dat je geen hop creep krijgt;
- bevestiging van de eerdere test dat ook bij var diastaticus gist hop creep een factor van belang is.

De test loopt door totdat alle flessen geen daling in gewicht meer laten zijn. Daarvoor wil ik 2 dagen aanhouden maar het kunnen er ook 3 worden. Zoals ik al schreef is de afname op dit moment al minimaal.
De weegmethode is overigens veel nauwkeuriger dan het wegen van het SG met een hydrometer of refractometer. Een afname van 0,1 g op 730 g kan met een nauwkeurige weegschaal wel worden vastgesteld maar niet met de twee genoemde meetinstrumenten.

[hansHalberstadt]

Deze test heeft meerdere doelen:
- onderzoeken wat het smaakeffect is van het verhitten van koudhop;
- onderzoeken of het verhitten van koudhop er voor zorgt dat je geen hop creep krijgt;
- bevestiging van de eerdere test dat ook bij var diastaticus gist hop creep een factor van belang is.

De test loopt door totdat alle flessen geen daling in gewicht meer laten zijn. Daarvoor wil ik 2 dagen aanhouden maar het kunnen er ook 3 worden.

Heb je dat vergeleken met jouw eerste proeven? ik kan die grafieken niet meer snel terugvinden, maar daar heb je heel lang gewacht dus kun je op basis van die grafieken bepalen wat het criterium kan zijn.
Als je te kort wacht zul je de verkeerde conclusie kunnen trekken.

[Jacques]

Heb je dat vergeleken met jouw eerste proeven? ik kan die grafieken niet meer snel terugvinden, maar daar heb je heel lang gewacht dus kun je op basis van die grafieken bepalen wat het criterium kan zijn.
Als je te kort wacht zul je de verkeerde conclusie kunnen trekken.

Ook bij die test heb ik gewacht tot dat alle flessen uitgegist waren. Dat was pas na 9 weken het geval. Om alles te versnellen heb ik nu een flinke overmaat aan gist geënt.

[hansHalberstadt]

Ook bij die test heb ik gewacht tot dat alle flessen uitgegist waren. Dat was pas na 9 weken het geval. Om alles te versnellen heb ik nu een flinke overmaat aan gist geënt.

Hoeveel was de gewichtsafname per dag in week 9?

[hansHalberstadt]

Ook bij die test heb ik gewacht tot dat alle flessen uitgegist waren. Dat was pas na 9 weken het geval. Om alles te versnellen heb ik nu een flinke overmaat aan gist geënt.

Je vertrouwt nu op een overmaat gist, maar dat is nog maar helemaal de vraag of dat van belang is omdat het immers volgens de ideeën achter hop creep de hoeveelheid enzymen van de hop is die het tempo van afbraak tot vergistbare suikers bepaalt. Dus het is niet de gist die dat kan versnellen.

[Jacques]

Hoeveel was de gewichtsafname per dag in week 9?

In 7 dagen was de gewichstafname 0,2, 0,1 en 0,0 g. Het opvallende was dat bij de fles waar geen koudhop was toegevoegd nog op het laatst activiteit was. Hop creep heeft mogelijk bijgedragen aan een snellere afbraak van de grote suikers.

[Jacques]

Dus het is niet de gist die dat kan versnellen.

Zie mijn vorig antwoord. Het was juist bij het bier zonder koudhop waar het langst een afname in gewacht was waar te nemen.

[hansHalberstadt]

In 7 dagen was de gewichstafname 0,2, 0,1 en 0,0 g. Het opvallende was dat bij de fles waar geen koudhop was toegevoegd nog op het laatst activiteit was. Hop creep heeft mogelijk bijgedragen aan een snellere afbraak van de grote suikers.

Juist dat is het risico wat je nu loopt: na 7 dagen komt de gewichtsafname per dag onder je detectiedrempel en eindig je de proef terwijl op basis van je eerdere proeven blijkt dat je dan juist de hop creep nog moet krijgen (nl tot week 9)

[hansHalberstadt]

Zie mijn vorig antwoord. Het was juist bij het bier zonder koudhop waar het langst een afname in gewacht was waar te nemen.

Vandaar ook mijn conststering dat je met var diastaticus gist nog maar heel moeilijk onderscheidt kunt maken tussen laatste stukje gisting gisting (var diastaticus enzymen die vgb suikers maken) en hopcreep wat ook vergistbare suikers maakt, beide in zeer laag tempo. 

[hansHalberstadt]

Mijn conclusie: je moet de proef minimaal 9 weken laten lopen.