Topic: De weegmethode, goedkoop en het vat hoeft niet open

[middelaersch]

Hans, ik ben bezig met een starter en heb wort genomen van 1035. De erlenmeyer woog bij het begin 175 g brutto (glas + wort) en nu na bijna 24u 174 g. Hoeveel is het SG dan gedaald?

Je moet het netto gewicht weten, dus het gewicht van het wort zonder glas.
Anders kun je dit niet uitrekenen....

(Of als je inhoud weet, kun je het gewicht van het wort ook uitrekenen. Maar ik vrees dat dat in de praktijk te onnauwkeurig wordt, omdat je de inhoud niet nauwkeurig kunt aflezen.)

[brouwerwaldonk]

Er is een foutje ingeslopen. De erlenmeyer weegt 175 g en er zat netto 100 g wort in, dus tarra gewicht was 275 g en nu 274 g.

[EBC]

Er is een foutje ingeslopen. De erlenmeyer weegt 175 g en er zat netto 100 g wort in, dus tarra gewicht was 275 g en nu 274 g.

1 g CO2 = 2 g suiker. Op 100 g wort is dat 2 Plato omgezet.

[hansHalberstadt]

Ok, je had dus 100 g wort met SG=1035 en daar is nu 1 gram vanaf =2 gram suiker omgezet.

100 g wort SG1035 bevat ca 8.8 g suiker.
Daarvan is nu dus nog 6.8 g van over en er is dan ca 1 gram alcohol gevormd.
even invullen in mijn rekendemo levert dan huidig SG = ca 1025



Ook nog even nagerekend met een echt recept op basis van mout waarin ook eiwit zit. Ook dan kom ik op 1025.4 ipv 1025.1 waarbij dan 37.3% van de vergistbare suiker is vergist. Voor dit soort berekeningen kun je dus de simpele benadering doen alsof er alleen suiker inzit en geen eiwitten etc.

[middelaersch]

En om dan je vragen van morgen en overmorgen ook maar alvast te beantwoorden 



(De formules in deze spreadsheet heb ik overigens van Hans geleend...)

[leonb]

Ik ben benieuwd of het mogelijk is om een arduino aan die weegschaal te hangen zodat het mogelijk is om die wegingen geautomatiseerd uit te voeren.

[middelaersch]

Ik ben benieuwd of het mogelijk is om een arduino aan die weegschaal te hangen zodat het mogelijk is om die wegingen geautomatiseerd uit te voeren.

Natuurlijk is dat mogelijk, kwestie van knutselen en programmeren....

[leonb]

Natuurlijk is dat mogelijk, kwestie van knutselen en programmeren....

Ligt er een beetje aan hoe die weegschaal in elkaar steekt. Beste geval is dat de versterker in het plateau zit en alle logica in het kastje zit. Als er 1 of ander proprietary protocol over die RJ connector wordt verzonden wordt het lastig. Dan zou er gesoldeerd moeten worden en de loadcells direct uitgelezen worden. Of met een oscilloscoop oid dat signaal bekeken moeten worden?

Ik heb overigens dezelfde weegschaal hier gevonden voor 4 euro minder en zonder verzendkosten: https://www.expondo.nl/steinberg-basic-digitale-pakketweegschaal-40-kg-1-g-basic-extern-display-10030135

[hansHalberstadt]

Ik heb dat al een keer geprobeerd met een arduino en een oude personenweegschaal. Dit gaat prima zolang je in staat bent om het ding bij elke weging eerst te nullen. Als je dat niet doet en continue wil wegen dan krijg je te maken met drift van de loadcellen en dat geeft een onnauwkeurigheid van vele SG punten.
https://www.hobbybrouwen.nl/forum/index.php/topic,27621.msg514642.html#msg514642

 

[Batavier]

Ik vind dit toch erg omslachtig. Misschien off topic maar waarom niet met de refractormeter samen met de Brewking app. Ik heb wel een kraantje in het vat. Je hebt maar een druppel nodig. Kraantje even schoonspoelen met een beetje water.

[Jacques]

Ik vind dit toch erg omslachtig. Misschien off topic maar waarom niet met de refractormeter samen met de Brewking app. Ik heb wel een kraantje in het vat. Je hebt maar een druppel nodig. Kraantje even schoonspoelen met een beetje water.

Er zijn meerdere methodes om de vergisting te volgen. Dit topic gaat over de weegmethode...

Overigens is de methode zeker bij kleine hoeveelheden allesbehalve omslachtig. Hij is ideaal bij het doen van tests. Super snel uit te voeren en je hoeft niets schoon te maken.

[Kiekeboe]

Al een paar keer heb ik de weegmethode gebruikt voor het volgen van vergistingen bij het uitvoeren van tests die ik uitvoer.

Het is een handige methode voor het volgen van de vergisting bij relatief kleine brouwsels. En ook goedkoop. Je hebt alleen een goede weegschaal nodig. Een dergelijke weegschaal is ook goed bruikbaar voor het afwegen van mout, de hoeveelheid brouwwater, spoelwater of de verkregen hoeveelheid wort. Het mooie is dat je de vergisting kunt volgen zonder je gistvat te openen. Wel moet je het gistvat optillen en op de weegschaal te zetten. Door dat regelmatig te doen kun je door middel van een grafiek inzicht krijgen in het verloop van de vergisting.

Zeer recent kwam ik er achter dat er een weegschaal beschikbaar is voor het afwegen van 40 kg die een het gewicht per gram weergeeft. De weegschaal kost nog geen € 45 inclusief verzendkosten. Ideaal voor de weegmethode.

Hoog tijd om de door Hans Halberstadt ontwikkelde methode beter toegankelijk te maken voor anderen. Daarom heb ik een spreadsheet gemaakt. Je hoeft maar een beperkt aantal cellen in te vullen. De meeste cellen worden automatisch gevuld. Als bijvoorbeeld 1 of 2 keer per dag een meting doet krijg je een prima beeld.

De spreadsheet is gekoppeld aan dit bericht. Ik ben geen echte Excel virtueel. Als iemand de spreadsheet wilt verbeteren kan hij of zij zich uitleven. Zo wordt dit een mooi forum project.

In dit topic kun je ervaringen met de weegmethode kwijt. Misschien moet er nog kleine aanpassingen gedaan worden in de formule. Zelf heb ik ondervonden dat de uitkomt van de weegmethode dicht bij die van de hydrometer ligt.

Dit vind ik wel interessant en ga ik ook eens proberen. Niet omdat ik veel behoefte voel om wetenschappelijk onderzoek te doen, maar wel om te kunnen achterhalen of het beoogde eind SG gehaald werd en/of de vergisting gestopt is omdat het SG niet meer verder daalt. Het begin SG meet ik met hydrometer en/of refractometer. Daarna wacht ik enkele weken en meet het eind SG pas als ik ga bottelen. Maar dan is er geen weg meer terug. Mijn vergistingsvaten hebben geen kraantjes (kan wel maar ik wil niet) en dus kan ik enkel meten door het te openen (en dat wil ik niet wegens kans op infecties). Dus is het altijd een gok of ik niet te vroeg begin met bottelen. Ik kan het eind SG pas achterhalen als ik al aan het bottelen ben.

Toch enkele opmerkingen / vraagjes:

Vraag nr. 1) Ik begrijp niet waarom je zo'n ingewikkelde formule gebruikt voor het bepalen van het SG (bv met invoeren van verdampingsconstante). In zoverre ik me iets herinner van de lagere school bepaal je het soortelijk gewicht van een (vloei-) stof door de massa te delen door het volume. Je hebt dan maar 2 gegevens nodig (het gewicht en het volume). Ik begrijp ook niet waarom je in je berekening nergens het volume van de vloeistof nodig hebt.

Concreet betekent dit dus:

SG in gram/liter = gewicht van het gistvat en bier - het gewicht van het gistvat zelf, uitgedrukt in gram
                                              volume van het bier, uitgedrukt in liter

Wat is er mis met deze redenering?

Vraag nr 2: Als men het SG bepaald met een hydrometer of refractometer dan neemt men een staal van de vloeistof (wort / jongbier) en niet van het bezinksel / sediment / gistkoek. Dat bezinksel is zwaarder dan de vloeistof erboven (anders bezinkt het niet). Bij de weegmethode die je beschrijft meet je niet alleen het SG van de vloeistof maar heeft het SG van het (zwaardere) bezinksel invloed op het resultaat. Het totale gewicht van zowel jongbier als gistkoek zal logischerwijze leiden tot een hoger SG dan enkel een staalname van de vloeistof voor de hydrometer of refractometer. Hoe ga je hier mee om?

Vraag nr 3: Als je een kunststof gistvat van 30 liter (met 20 liter bier erin) optilt en uit de klimaatkast haalt dan zakt de bodem een (klein) beetje door, waardoor het volume van het gistvat een klein beetje groter wordt. Hierdoor wordt er (buiten-) lucht naar binnen gezogen via het waterslot. Is dat niet even gevaarlijk als het openen van het gistvat voor een staalname? Hoe ga je hier mee om?

[hansHalberstadt]

SG in gram/liter = gewicht van het gistvat en bier - het gewicht van het gistvat zelf, uitgedrukt in gram
                                              volume van het bier, uitgedrukt in liter

Wat is er mis met deze redenering?

Met die formule is niks mis. SG = gewicht/volume.

Punt is alleen dat het gewicht afneemt door de ontwijkende koolzuur en daarin opgeloste waterdamp, terwijl het volume afneemt doordat het volume van de suiker niet exact gelijk is aan het volume van de daaruit gevormde alcohol en door de verdampte vloeistof die samen met de koolzuur verdwijnt.
Dus niet alleen het gewicht neemt af, maar ook het volume neemt af. Als het volume met 1 ml afneemt op 1 liter dan maak je al een fout van 1 SG punt als je dat niet meeneemt.

[Kiekeboe]

Met die formule is nikt mis. SG=gewicht/volume.
Punt is alleen dat het gewicht afneemt door de ontwijkende koolzuur en daarin opgeloste waterdamp, terwijl het volume afneemt doordat het volume van de suiker niet exact gelijk is aan het volume van de daaruit gevormde alcohol en door de verdampte vloeistof die samen met de koolzuur verdwijnt.
Dus niet alleen het gewicht neemt af, maar ook het volume neemt af. als het volume met 1 ml afneemt op 1 liter dan maak je al een fout van 1 Sg punt als je dat niet meeneemt.

Aha, spijtig het volume wijzigt dus ook tijdens het vergistingsproces. Daar had ik geen rekening mee gehouden.

Is de formule dan:

SG = gewicht x verdampingsconstante
             volume

[Jacques]

Vraag nr 2: Als men het SG bepaald met een hydrometer of refractometer dan neemt men een staal van de vloeistof (wort / jongbier) en niet van het bezinksel / sediment / gistkoek. Dat bezinksel is zwaarder dan de vloeistof erboven (anders bezinkt het niet). Bij de weegmethode die je beschrijft meet je niet alleen het SG van de vloeistof maar heeft het SG van het (zwaardere) bezinksel invloed op het resultaat. Het totale gewicht van zowel jongbier als gistkoek zal logischerwijze leiden tot een hoger SG dan enkel een staalname van de vloeistof voor de hydrometer of refractometer. Hoe ga je hier mee om?

Vraag nr 3: Als je een kunststof gistvat van 30 liter (met 20 liter bier erin) optilt en uit de klimaatkast haalt dan zakt de bodem een (klein) beetje door, waardoor het volume van het gistvat een klein beetje groter wordt. Hierdoor wordt er (buiten-) lucht naar binnen gezogen via het waterslot. Is dat niet even gevaarlijk als het openen van het gistvat voor een staalname? Hoe ga je hier mee om?

2. In de praktijk is gebleken dat de uitkomst van de formule zeer dicht bij die van een refractometer of hydrometer ligt.
Wel zie je geen (hele kleine) stijging van het SG door het vrijkomen van stoffen door autolyse.

3. Dit is afhankelijk van de stevigheid van het vat dat je gebruikt. Eventueel kun je het gistvat in een mand zetten.

[hansHalberstadt]

Aha, spijtig het volume wijzigt dus ook tijdens het vergistingsproces. Daar had ik geen rekening mee gehouden.

Is de formule dan:

SG = gewicht x verdampingsconstante
             volume

de formule die ik gebruik is:


Het totaalgewicht aan het begin trek je eerst het leeggewicht van de ketel vanaf en dat geeft het begingewicht van je wort.
Omdat je het begin SG meet van je wort bereken je daaruit het volume=gewicht/SG = (totaalgewicht-leeggewicht)/begin SG. dat staat in d noemer. de factor 1000/998.2 is de correctie mbt SG tov water wat wij op 1000 stellen terwijl het echte SG van water gelijk is aan 998.2 gram per liter bij 20 graden.

Tijdens de gisting meet je dan steeds het huidige gewicht en dat trek je van het begingewicht af en dat levert je deltagewicht= gewichtsafname. Via k1 x deltagewicht bereken je dan de volume afname.
k= ca 0.01. Dat betekent dus dat voor elke kg gewichtsafname je volume met 0.01 x 1000 g= 10 ml afneemt.
De k1kun je bepalen door het gemeten eind SG te vergelijken met het berekende eind SG via de gewichtsmeting.

[middelaersch]

Ik heb de indruk dat Kiekeboe de weegmethode wil gebruiken om een 'normale' vergisting in zo'n 30 liter vat te volgen. Dat kan natuurlijk, maar ik vind deze methode vooral handig wanneer je proefjes doet in bijvoorbeeld de bekende vijf liter flessen. Daar kun je geen aftapkraantje opzetten, en je wilt ook niet regelmatig de fles open maken om een monster te nemen. Dus dan is het handig als je de fles even op een keukenweegschaal kunt zetten. Gewicht invullen in een excelletje, en je hebt je voortgang ook meteen in een mooie grafiek staan.

Wanneer ik een normale batch brouw gebruik ik ook zo'n 30 liter vat. Ik heb daar een kraantje in zitten waardoor ik heel gemakkelijk een monster kan nemen. Dan heeft de weegmethode in mijn ogen geen toegevoegde waarde.
Ik begrijp dat Kiekeboe zo'n kraantje niet wil. Zelf zie ik daar niet zo'n probleem in. Theoretisch zit er natuurlijk een infectierisico aan zo'n kraantje. Maar als je de kraan goed schoon maakt en ontsmet voordat je het wort er in doet dan valt dat wel mee denk ik.

[hansHalberstadt]

Zelf gebruik in de methode om koolzuurvolume te meten. Dat is in feite de variant van de weegmethode waarbij je in plaats van de gewichtsafname te meten de gewichtsafname herleidt uit het geproduceede koolzuurvolume.

[Kiekeboe]

de formule die ik gebruik is:


Het totaalgewicht aan het begin trek je eerst het leeggewicht van de ketel vanaf en dat geeft het begingewicht van je wort.
Omdat je het begin SG meet van je wort bereken je daaruit het volume=gewicht/SG = (totaalgewicht-leeggewicht)/begin SG. dat staat in d noemer. de factor 1000/998.2 is de correctie mbt SG tov water wat wij op 1000 stellen terwijl het echte SG van water gelijk is aan 998.2 gram per liter bij 20 graden.

Tijdens de gisting meet je dan steeds het huidige gewicht en dat trek je van het begingewicht af en dat levert je deltagewicht= gewichtsafname. Via k1 x deltagewicht bereken je dan de volume afname.
k= ca 0.01. Dat betekent dus dat voor elke kg gewichtsafname je volume met 0.01 x 1000 g= 10 ml afneemt.
De k1kun je bepalen door het gemeten eind SG te vergelijken met het berekende eind SG via de gewichtsmeting.

Ik heb nog wat zitten staren op je uitleg daarbij volgende bevindingen.

Vertrekkende van mijn voorgaande inzichten zijnde:

SG kan je berekenen door het gewicht te delen door het volume: SG= gewicht
                                                                                                      volume

Het gewicht (teller) in deze formule bereken je dan als volgt:

Gewicht = (totaalgewichtbegin - leeggewicht - gewichtsafname) x 1000
                                                 0.9982

- het volume (noemer) wordt niet gemeten (met een maatbeker of via streepjes op het gistvat) maar berekend aan de hand van het SG (gram/liter) en het gewicht van de vloeistof (gram).

Volume = (totaalgewichtbegin - leeggewicht) x 1000
                             begin SG x 0.9982

Het volume dient echter nog gecorrigeerd te worden met volumeafname tijdens vergisting en dat doen we met de formule:

Gecorrigeerd volume = volume - (verdampingsconstante k1 x gewichtsafname)

Om dan terug uit te komen bij de basisformule SG = gewicht/volume

SG = netto gewicht
         gecorrigeerd volume

Ik begrijp dat je om het begin SG te kunnen bepalen (en dus ook het volume aan de hand van het gemeten gewicht) je nog altijd een hydrometer en/of refractometer nodig hebt.

Klopt het allemaal wat ik hier zeg?                                                                                                                         

[Kiekeboe]

Ik heb de indruk dat Kiekeboe de weegmethode wil gebruiken om een 'normale' vergisting in zo'n 30 liter vat te volgen.

Ja klopt, mijn ambitie is niet om alles te begrijpen en te weten over bier maar om slechts één enkel biertje te kunnen brouwen dat a) lekker smaakt en ruikt b) een stabiele schuimkraag heeft en c) een mooie kleur. Mogelijks zal ik die ambities in de verre toekomst naar boven bij stellen, maar voorlopig ga ik dat niet doen.

Dat kan natuurlijk, maar ik vind deze methode vooral handig wanneer je proefjes doet in bijvoorbeeld de bekende vijf liter flessen. Daar kun je geen aftapkraantje opzetten, en je wilt ook niet regelmatig de fles open maken om een monster te nemen. Dus dan is het handig als je de fles even op een keukenweegschaal kunt zetten. Gewicht invullen in een excelletje, en je hebt je voortgang ook meteen in een mooie grafiek staan.

Doorgedreven onderzoek en tests zijn aan mij niet echt besteed. Iets wat ik wel kon weten maar me tot dusver niet echt gerealiseerd had is dat je het einde van het gistproces kan vaststellen door het gistvat met inhoud -zonder staalname, allerlei apparaten of ingewikkelde berekeningen- simpel (enkele keren met tussenposen) te wegen. Ik vraag me nu enkel nog af hoe lang die tussentijd moet zijn. Is enkele uren voldoende of moet het over enkele dagen gaan.

Wanneer ik een normale batch brouw gebruik ik ook zo'n 30 liter vat. Ik heb daar een kraantje in zitten waardoor ik heel gemakkelijk een monster kan nemen. Dan heeft de weegmethode in mijn ogen geen toegevoegde waarde.

Tja, behalve het risico op infecties is er ook het probleem van verlies van bier. Ik schat dat een testje met een hydrometer ongeveer 15 cl bier kost. Dan zou ik als ik om het uur de voortgang zou willen weten (cfr. rekenblad van Jacques), helemaal geen bier meer over hebben na de vergisting.

Je kan het SG ook bepalen met de refractometer maar zover ik begrepen heb klopt die alleen als er de vergisting nog niet op gang gekomen is. Van zodra er alcohol in het jongbier zit, kloppen de resultaten van de refractometer niet meer. Ik vermoed dat er ook wel methodes zijn om de resultaten van de refractometer te corrigeren met allerlei formules, maar zo ver ben ik nog niet wat betreft mijn inzichten in het brouwproces.

Ik begrijp dat Kiekeboe zo'n kraantje niet wil. Zelf zie ik daar niet zo'n probleem in. Theoretisch zit er natuurlijk een infectierisico aan zo'n kraantje. Maar als je de kraan goed schoon maakt en ontsmet voordat je het wort er in doet dan valt dat wel mee denk ik.

[hansHalberstadt]

Klopt allemaal, behalve dat
Gewicht = (totaalgewichtbegin - leeggewicht - gewichtsafname) dus daar moet nog geen correctie bij.

De correctie 1000/998.2 is alleen voor de vertaling van werkelijk SG (gram per liter=gewicht/volume) naar specific SG  zoals op onze hydrometers staat
specific SG : dat is (gram per liter)/(gram per liter water) dus 1 liter water weegt 998.2 gram dus het werkelijk SG van water is dan 998.2 en het specific SG=1000
                                       

[Kiekeboe]

Klopt allemaal, behalve dat
Gewicht = (totaalgewichtbegin - leeggewicht - gewichtsafname) dus daar moet nog geen correctie bij.

De correctie 1000/998.2 is alleen voor de vertaling van werkelijk SG (gram per liter=gewicht/volume) naar specific SG  zoals op onze hydrometers staat
specific SG : dat is (gram per liter)/(gram per liter water) dus 1 liter water weegt 998.2 gram dus het werkelijk SG van water is dan 998.2 en het specific SG=1000

Ja, ik had deze correctie ook al opgenomen in bovenstaande beschouwingen.

Alleen heb jij het nu over:

1000 terwijl ik het had over 1000
998.2                                 0.9982

Ik heb het resultaat van mijn persoonlijke berekeningen vergeleken met de uitkomsten die ik bekwam via het rekenblad van Jacques en dan kwam ik op de afrondingen na de komma op het zelfde resultaat.

[Kiekeboe]

Dan nog een vraagje over de vereiste nauwkeurigheid van de weegschaal.

Ik ben de gelukkige bezitter van een weegschaal die tot 40 kg kan meten met een nauwkeurigheid tot op 2 gram.  Dat is minder nauwkeurig dan de weegschaal die Jacques voorstelt (nauwkeurig tot op 1 gram).

In zoverre mijn inzichten reiken is het gewichtsverschil voor 1 SG punt (bv 1040 - 1039) op een hoeveelheid van 20 liter bier 20 gram en dus makkelijk (tot op 1/10de SG punt) vast te stellen met een weegschaal die tot op 2 gram nauwkeurig meet. Klopt deze redenering?

Dan iets over de hydrometer: Als ik het SG probeer te bepalen via hydrometer dan zie ik bij aflezing van het resultaat geen nauwkeurig streepje maar eerder een schoteltje of nog beter een in de hoogte doorgesneden dunut. Ik noteer dan meestal de waarde (onderkant of bovenkant schoteltje) die ik het liefst zou willen bereiken. De twijfelzone gaat dan minstens over 2 SG punten wat overeenkomt met 40 gram volgens de weegmethode. Als deze redenering klopt dan kan men beter de weegmethode gebruiken dan de meting met hydrometer.

De discussie over hoe je een hydrometer afleest is afgesplitst.
Zie hier.

[Jacques]

Dan nog een vraagje over de vereiste nauwkeurigheid van de weegschaal.

Ik ben de gelukkige bezitter van een weegschaal die tot 40 kg kan meten met een nauwkeurigheid tot op 2 gram.  Dat is minder nauwkeurig dan de weegschaal die Jacques voorstelt (nauwkeurig tot op 1 gram).

In zoverre mijn inzichten reiken is het gewichtsverschil voor 1 SG punt (bv 1040 - 1039) op een hoeveelheid van 20 liter bier 20 gram en dus makkelijk (tot op 1/10de SG punt) vast te stellen met een weegschaal die tot op 2 gram nauwkeurig meet. Klopt deze redenering?

Dan iets over de hydrometer: Als ik het SG probeer te bepalen via hydrometer dan zie ik bij aflezing van het resultaat geen nauwkeurig streepje maar eerder een schoteltje of nog beter een in de hoogte doorgesneden dunut. Ik noteer dan meestal de waarde (onderkant of bovenkant schoteltje) die ik het liefst zou willen bereiken. De twijfelzone gaat dan minstens over 2 SG punten wat overeenkomt met 40 gram volgens de weegmethode. Als deze redenering klopt dan kan men beter de weegmethode gebruiken dan de meting met hydrometer.

Het is heel simpel: hoe nauwkeuriger je kunt wegen/meten des te beter het is.

Het aflezen van een hydrometer kan best lastig zijn, zeker als je wat bijziend bent zoals veel 40 plussers...

[middelaersch]

Tja, behalve het risico op infecties is er ook het probleem van verlies van bier. Ik schat dat een testje met een hydrometer ongeveer 15 cl bier kost. Dan zou ik als ik om het uur de voortgang zou willen weten (cfr. rekenblad van Jacques), helemaal geen bier meer over hebben na de vergisting.

Om het uur meten? (Hoe combineer je dat met slapen en werken....? )
Ik meet:
- Als ik het wort in het gistvat doe
- Dan weer een paar dagen nadat de activiteit in het waterslot gestopt is
- Dan een dag of vier later weer. Als het SG dan gelijk is aan de vorige keer (en meestal is dat zo) ga ik bottelen.

In totaal meet ik dus drie keer, soms vier keer, en dan valt dat verlies wel mee. 
Meten doe ik met hydrometer en refractometer. Als ik alleen met refractometer zou meten, dan zou het verlies helemaal te verwaarlozen zijn.

Als ik een proef doe dan wil ik de vergisting beter volgen, en dan meet ik de eerste dagen twee keer per dag met de weegmethode, en zodra de hoofdvergisting voorbij is nog een keer per dag.