Steun deze site. Koop via deze links: Nederlandstalige bierboeken, Engelstalige bierboeken, een bierig artikel of een ander artikel van Bol.com
Het kost je niets extra.

koken & tafelen algemeen

 

 

mail info@hobbybrouwen.nl

Biertypen-indeling

Om te ordenen wil de mens alles in vakjes indelen. Zo ook bieren. De vakjes van de bieren heten biertypes. Omdat je als amateur-bierbrouwer oneindig veel verschillende bieren kunt brouwen en bij wedstrijden er maar voor een beperkt aantal biertypes kan worden ingeschreven hebben de meeste amateur-bierbrouwers een probleem. In dit artikel geef ik mijn zienswijze op dit probleem weer. Tevens kun je in dit artikel een overzicht van de gebruikelijke biertypes vinden en op het einde enkele tips voor het brouwen van bieren die in de prijzen vallen.

 

Grenadine

Hebben jullie dat nou ook, dat wanneer mensen uit je omgeving in de gaten krijgen dat je zelf bier brouwt vragen wat nou het lekkerste bier is. Het lukt mij nooit om daar een duidelijk antwoord op te geven. Afhankelijk van omstandigheden en gemoedstoestand geef ik de voorkeur aan steeds andere bieren. Als ik dan als antwoord een paar minder bekende biermerken opnoem volgt onmiddellijk de vraag wat voor soort bieren dat zijn. Nu gaat de kennis van de gemiddelde Nederlander over biersoorten niet veel verder dan het bestaan van pils, tripel, dubbel, palmachtig en tarwe en valt het niet mee om bijvoorbeeld de smaak van bijvoorbeeld een kölsch of bitter uit te leggen. Bijna altijd zeg ik dat het een tripelachtig bier is. Oh ja, dat kennen ze wel. "Dat is zwaar bier hè, en doe je er dan ook grenadine bij?"
 

Het beste bier

Bij wedstrijden voor amateur-bierbrouwers zie je de laatste jaren steeds vaker dat een bier ingezonden dient te worden binnen bepaalde biertypes. Voor de keurmeester is dit een uitkomst. Een aantal jaren geleden viel je in de prijzen als je in staat was een bier te brouwen zonder infecties. Nu we als amateur-bierbrouwers de infectieduivel beter buiten de deur kunnen houden is de taak van een keurmeester er niet makkelijker op geworden. Om "het beste bier" te vinden gaan daarom keurmeesters steeds meer over tot het vergelijken van amateur-bier met bestaande commerciële bieren. Een dergelijke handelswijze heeft zijn goede maar ook zijn slechte kanten.
Positief is dat je als amateur-bierbrouwer weet waaraan je moet voldoen om met de hoogste eer te gaan strijken. Met een perfecte imitatie van West-Malle Tripel of Guinness zit je altijd goed. Natuurlijk moet je een hele goeie brouwer zijn om een dergelijk kwaliteitsbier na te brouwen, maar is het wel zo creatief om iets na te bootsen.
Als amateur-bierbrouwer kun je alle kanten uit. Het geeft volgens mij veel meer voldoening als je een eigen stijl ontwikkelt en probeert deze steeds verder te verbeteren zodat je een biertje krijgt dat bijna iedereen kan waarderen. Het bier mag best wel karakter hebben zodat het echt niet noodzakelijk is dat iedereen halleluja roept over jouw bier.
Nu kan het best zijn dat je een biertje hebt gebrouwen dat bijzonder goed smaakt en dat je wilt inzenden voor een wedstrijd maar je weet niet of het bier nou een dubbel of een stout is. De smaak van jouw bier zit er net tussen in. Tja, dan zit je inderdaad met een probleem. Zet je het in als een dubbel of stout dan krijg je als commentaar op je juryformulier dat het geen dubbel of stout is.
 

Steeds in beweging

De verscheidenheid aan biertypes is bijzonder groot. Het is daarom niet verwonderlijk dat je niet weet bij welk biertype het door jou gebrouwen bier hoort. Per land zijn er verschillende biertypes te onderscheiden. Er zijn biertypes die zeer populair zijn in het ene land maar niet gebrouwen en gedronken worden in andere landen. Als voorbeeld hiervoor noem ik het Engelse biertype bitter. Volgens mij is er maar één biertype dat overal gedronken wordt en dat is pilsener. Maar ook de smaak en de zwaarte van deze wereldhit verschilt per land.
Als je je ten doel stelt alle biertypes met alle daarbij behorende variaties te proeven dan heb je een levenswerk op je nek genomen waarbij je heel wat moet afreizen. Veel speciaalbieren zijn alleen in de directe omgeving van de brouwerij te koop. Verder komen er regelmatig nieuwe biertypes bij. Zo hebben we in Nederland sinds een paar jaar onder andere de meibok en de zogenaamde winterbieren als nieuwe biertypes mogen verwelkomen. Biertypes zijn ook tijdgebonden. Regelmatig komen en gaan biertypes. Zo was het witbier rond 1700 zeer populair in de lage landen. Het biertype werd in de loop der jaren steeds minder gebrouwen en een 20 jaar geleden was het in Nederland helemaal van de markt verdwenen en in België bijna. Het is aan Pierre Celis te danken dat dit biertype weer populair is. Steeds meer brouwerijen hebben witbier in hun assortiment opgenomen en er zijn maar weinig bierdrinkers in Nederland en België die nog nooit een dergelijk biertje gedronken hebben.
Ook kan het karakter van een biertype in de tijd veranderen. Peter Crombecq heeft in zijn Bierjaarboek 1993-1994 aangegeven dat de smaak van het Belgische bier steeds zoeter dan wel vlakker wordt (1).
 

De verschillende indelingen

Over het indelen van bieren in biertypes zijn geen afspraken gemaakt. Je ziet dan ook dat verschillende schrijvers en organisaties andere indelingen hanteren. Over de hoofdindeling is bijna iedereen het wel eens, er zijn ondergistende en bovengistende bieren.
De diverse indelingen in biertypes zijn volgens mij vrij willekeurig en ingegeven door de plaatselijke populariteit van bepaalde bieren en de verkrijgbaarheid van specialiteiten.
Er bestaan dus nogal wat indelingen. Hieronder vermeld ik een viertal indelingen.

Michael Jackson

Allereerst de indeling zoals die in een uitgave uit 1978 van het boek "Spectrum Bieratlas"van biergoeroe Michael Jackson te vinden is (2). Bij deze indeling zijn de kenmerken van de biertypes zeer summier beschreven.
Michael onderscheidt bij de ondergistende bieren de volgende types:
münchener, dortmunder, pilsener, lager, weens, märzen of spezial, bock en doppelbock.
Voor wat betreft de bovengistende bieren noemt Michael de volgende biertypes:
saisons, trappist, kloosterbier of abdijbier, Düsseldorfer alt, kölsch, donker bruin bier, ale, mild ale, bitter ale, Burton (of Indian) pale ale, bitter stout, milk stout, Russian stout, barley wine, scotch ale en stoombier.
Opmerkelijk is dat de biergoeroe als derde hoofdgroep de tarwebieren onderkent. Tot deze hoofdgroep rekent hij süddeutschen weizenbier, Berliner weisse, geuze lambiek en Belgisch witbier.

Peter Crombecq

Niet alleen Engeland heeft zijn biergoeroe maar ook België. Peter Crombecq, de voorzitter van de Objectieve Bierproevers, kent de Belgische bierwereld als geen ander. Van zijn Bierjaarboek zijn al diverse edities verschenen.
Bij zijn indeling van biertypes vermeld in het Bierjaarboek 1993-1994 (1) onderkent Peter ook een drietal hoofdgroepen. Deze hoofdindeling is ingegeven door eigenschappen en namen van bieren.
De eerste hoofdgroep is door Peter "de basissoorten" genoemd. De namen van de basissoorten geven volgens hem een indicatie van een eigenschap van een bier. Deze eigenschap kan betrekking hebben op de grondstoffen van het bier, zijn bereidingswijze of zijn doelgroep. Tot de basissoorten behoren volgens Peter: Aarschotse bruine, alcoholvrij, alcoholarm, ale, alt, bok, dort, dry, dubbelbok, faro, geuze, traditionele geuze, kölsch, lambiek, light, märzen, meibok, oud bruin, pils, saison, scotch, speciaalbier, stout, tafelbier, trappist en witbier.
De zogenaamde bijsoorten vormen naar het idee van Peter de tweede hoofdgroep. De bijsoorten zijn biertypes die min of meer een verfijning van een bepaalde basissoort zijn. Een bijsoort onderscheidt zich van de basissoorten door een bepaalde eigenschap, bijvoorbeeld veroorzaakt door toevoegsels aan het bier. Tot de bijsoorten rekent Peter: export, luxe, bitter, aardbei, appel, banaan, bosbes, druif, framboos, honing, kriek, kruiden, munt, perzik, pruim, vijg en zwarte bes.
De derde hoofdgroep bestaat uit bieren waaraan min of meer betekenisloze kernwoorden zijn toegevoegd. Tot deze groep behoren: enkel, dubbel, tripel, quadruppel, speciaal, grand cru, cuvée, abdijbier, feestbier en seizoenbier.
Bij zijn indeling geeft Peter per biertype een beschrijving waarbij een smaakomschrijving in bijna geen enkel geval ontbreekt. De kleur van het bier en het gemiddelde alcoholgehalte zijn zaken die door Peter niet bij elk biertype gegeven worden.

American Homebrewers Association

In het grote Amerika zijn ook veel amateur-bierbrouwers die heel serieus met hun hobby bezig zijn. Uit tijdschriften, boeken en sinds kort via Internet is mij gebleken dat onze Amerikaanse collega's voorzien worden van informatie van een hoog niveau. Deze informatie moet volgens mij vroeg of laat leiden tot zeer goede bieren. Hou de Amerikanen dus goed in de gaten als deze mee gaan doen bij internationale wedstrijden.
De biertypenindeling van de American Homebrewers Assiociation (AHA) zoals ik die ben tegengekomen op Internet (3) is volgens mij de meest uitgebreide en compleetste van dit moment. Thomas Spencer heeft de indeling op Internet gezet. Bij de beschrijving van de biertypen worden niet alleen een smaakomschrijving gegeven maar ook de kleur, oorspronkelijk soortelijk gewicht, alcoholgehalte en de bitterheid uitgedrukt in IBU (international bitter units). Ook de AHA heeft een hoofdindeling bestaande uit drie groepen. Deze groepen zijn bovengistende bieren, ondergistende bieren en de zogenaamde gemixte bierstijlen. Tot de gemixte bierstijlen behoren die bierstijlen die zowel onder- als bovengistend voorkomen. De drie hoofdgroepen zijn door de AHA verder onderverdeeld in subgroepen.
In totaal worden er 66 verschillende biertypes beschreven. Het zijn vooral Engelse en Amerikaanse biertypes (hoe kan het ook anders). Er zijn op de lijst van biertypes maar liefst 17 verschillende oorspronkelijk Engelse biertypes te vinden. Bij het onderkennen van biertypes speelt zeker zoals hiervoor reeds vermeld de verkrijgbaarheid van de bieren een grote rol. Het is daarom niet zo verwonderlijk dat het de AHA gelukt is 10 Amerikaanse biertypes te onderscheiden. De enorme soortenrijkdom van België wordt echter samengevat in slechts 9 biertypes. Met uitzondering van de tripels worden alle Belgische bieren boven de 7% door de AHA aangemerkt als "Belgian Strong Ale". Het lijkt er op dat de Belgische brouwers in Amerika wat meer promotie moeten maken voor hun ambachtelijke streekbieren.

Open Nederlands Kampioenschap voor Amateur-bierbrouwers

Bij het Open Nederlands Kampioenschap voor Amateur-bierbrouwers wordt ook al jarenlang een biertype-indeling gehanteerd. Deze indeling is afgeleid van die van het Nederlandse Bierkeurmeestersgilde en de meeste in Nederland gangbaar verkrijgbare biertypes zijn er in te vinden. Net zoals al de andere hiervoor genoemde indelingen is ook deze niet perfect. Omdat de indeling al enkele jaren geleden ontwikkeld is ontbreken er een aantal biertypes die tegenwoordig in Nederland overal verkrijgbaar zijn zoals tarwebok, dobbelbok en winterbier. Het laatst genoemde biertype wordt in België eindejaarsbier genoemd. Overigens is het mij niet duidelijk wat we onder dit biertype moeten verstaan. Bij de meeste professionele brouwerijen zijn winterbieren wat donkere zware bieren. Er bestaan echter ook licht gekleurde varianten en er is zelfs een witbiertje dat als winterbier wordt verkocht!
In de indeling ontbreken ook een paar biertypes die bij sommige amateurs zeer populair zijn. Zo worden er nogal regelmatig bij wedstrijden bieren als porter en Russian imperial stout aangeboden. Binnen het Bierkeurmeestersgilde is Derek Walsh op dit moment aan het bekijken welke biertypes nog opgenomen moeten worden bij de indeling.
Ondanks zijn tekortkomingen is de huidige indeling de meest geschikte voor de Nederlandse en Belgische amateur-bierbrouwers. In de onderstaande tabel is de indeling te vinden.
 
BOVENGISTEND
naam type smaak eigenschappen gebruikelijk % alcohol gebruikelijke kleur
kölsch

 (Duits type)

neutraal tot hoppig, soms licht zurig, in vergelijking tot pils vaak fruitig 4% - 5% blond
bitter

 (Engels type)

bitter tot zeer bitter, licht moutig, "dunne smaak" 3% - 4% amber - koper
brown ale

 (Engels type)

bitterig tot bitter, licht moutig, licht zoetig, licht gebrand aroma, "dunne smaak"  3% - 4% koper - donker
geuze lambic

 (Belgisch type)

zuur-bitterig tot zeer zuur, typische "geuze-geur" 5% blond- amber
kriek lambic zurig tot zeer zuur, fruitig, kersen 5% rood
overig fruit

 lambick

zurig tot zeer zuur, fruitig, fruitsmaak overeenkomstig toegevoegd fruit 5% variabel
tarwebier (Ned. en Belgisch type) zurig, zoetig, fruitig, licht bitterig 4,5% - 5,5% bleek - blond
weizen 

(Duits type)

zurig, zoetig, zacht moutig, fruitig, sterke koolzuurprikkeling, bij donker type gebrand 5% - 6% bleek en donker
weizenbock

 (Duits type)

moutig-zoetig, fruitig, licht bitterig, bij donker type gebrand aroma 6% - 8% blond en donker
vlaams bruin

 (Belgisch type)

zoetig, soms licht zurig, karamelachtig, licht bitterig 4,5% - 5,5% rood - bruin
vlaams versnijbier

 (Belgisch type)

zuur-zoetig, fruitig tot zuur fruitig, karamelachtig 4,5% - 5,5% rood - bruin
pale ale

 (Engels type)

bitter, licht moutig, soms licht fruitig, soms een lichte notensmaak 3% - 5% amber - koper
pale ale

 (Belgisch type)

bitterig tot bitter, licht moutig, licht zoetig, voller dan het Engelse type 5,5% - 6% amber - koper
licht hooggegist

 (Belgisch type)

neutraal tot hoppig, moutig 7% - 8% blond
saisons

 (Belgisch type)

hoppig, licht fruitig, zoetig, typische "Waalse smaak" 5% - 8,5% lichtgoud - amber
alt 

(Duits type)

licht karamelachtig, hoppig, bitterig tot bitter 4,5% - 5,5% koper
meibok (Ned. en Duits type moutig, zoetig, bitter 6,5 % blond - goud
bokbier 

(Ned. type) 

karamelachtig, moutig, zoetig, bitterig, gebrande mout 6,5% - 7% rood - bruin
dubbel abdij karamelachtig, zoetig tot zoet, bitterig, kruidig 6% - 8%  bruin

 

tripel abdij moutig, zoetig, bitterig, kruidig 7% - 11%  blond - amber
barley wine

 (Engels type)

zwaar moutig-zoetig, (hogere) alcohol, fruitig 8,5% - 11%  goud - amber
milk stout

 (Engels type)

zeer zoet, gebrand aroma, bitterig 3% - 4% bruin - zwart
stout (Iers, Ned. en Engels type) gebrand aroma, droog, bitter 3% - 6,5% bruin - zwart
fantasiebier bier met een eigen karakter, niet in te delen bij bovenstaande types variabel  variabel
ONDERGISTEND
naam type smaak eigenschappen gebruikelijk % alcohol gebruikelijke kleur
lager

 (Engels type)

neutraal, minder vol dan pilsener, minder koolzuur dan pilsener 3% - 5% blond
oud bruin

 (Ned. type)

zoet tot zeer zoet, karamelachtig, weinig bitter 2,5% - 3,5% bruin
münchener

 (Duits type)

moutig, licht zoetig, minder bitter dan pilsener 4% - 5,5% goud en bruin
märzen

 (Duits type)

moutig-zoetig, licht bitterig, verschilt van münchner doordat het iets zoeter is 4,5% - 5,5% goud
pilsener neutraal tot bitter, droog tot licht zoetig, hoog koolzuurgehalte 5% blond
dortmunder

 (Ned. en Duits)

voller en moutiger dan pilsener 5% - 5,5% blond - goud
bokbier

 (Ned. type)

karamelachtig, licht moutig, bitterig, zoetig 6% - 7,5% rood - bruin
bockbier

 (Duits type)

moutig, zoetig, bitterig, bij donkere types gebrand aroma 6% - 7,5% goud - en bruin
dobbelbock

 (Duits type)

sterk moutig, zoetig, bitterig, voller dan bockbier, bij donkere types gebrand aroma 7,5% - 10% goud - bruin
fantasiebier bier met een eigen karakter, niet in te delen bij bovenstaande biertypes variabel variabel

Fantasie

In de tabel is bij zowel de bovengistende als bij de ondergistende bieren het biertype "fantasiebier" opgenomen. Ik weet dat er bierkeurmeesters zijn die niet gelukkig zijn met het bestaan van dit biertype. "Degenen die een bier inzenden als fantasiebier weten niet wat voor soort bier ze hebben gebrouwen" hoor ik wel eens in juryruimten. Met deze mening ben ik het niet eens. Het zou wel eens kunnen zijn dat willens en wetens een bier gebrouwen is dat qua smaak tussen een dubbel en een stout in zit. Waarom zouden we geen barley wine kunnen brouwen met krieken of een bier met naast gerstemout ook haver en boekweit. En wat dacht je van een pilsener aangekruid met koriander? De creativiteit van een amateur-bierbrouwer hoeft zich volgens mij niet te beperken tot het imiteren van biertypes die op dit moment goed verkopen. Ook de professionele brouwerijen houden van innovatie van de door hen aangeboden biertypes. Zo heeft bierbrouwerij Grolsch dit jaar een zomerbier op de markt gebracht en brouwen steeds meer Belgische brouwerijen eindejaarsbieren.
Al onze bieren en dus ook fantasiebieren moeten wel vrij zijn van fouten. Dit wil zeggen dat ze geen ongewenste bijsmaken mogen hebben door bijvoorbeeld infecties, oxidatie, onvoldoende beluchten of te fijn schroten. Ook moeten de bieren evenwichtig zijn: de verhouding tussen de basissmaken zoet, zuur en bitter moet aangenaam zijn. Brouw geen biertjes die zo extreem van smaak zijn dat ze enkel door jou gewaardeerd kunnen worden. Alleen drinken is niet echt gezellig.
 

Prijzen

Degenen onder jullie die in de prijzen willen vallen bij wedstrijden kunnen zich natuurlijk helemaal geen brouwfouten veroorloven. Daarnaast doe je er goed aan een biertype zo nauwkeurig mogelijk te imiteren. Proef verschillende vertegenwoordigers van het biertype. Probeer zo goed mogelijk de smaak te omschrijven en vast te houden en ga dan alle recepten voor het betreffende biertype brouwen waar je de hand op kunt leggen. Vergelijk jouw resultaten met die van de professionele collega's. Kies het recept uit dat het beste bevalt en ga dit verder perfectioneren. Als het tot de mogelijkheden behoort doe je er goed aan bij de brouwerijen die het biertype brouwen op bezoek te gaan, goed rond te kijken en met de brouwmeesters in discussie te gaan over de bereidingswijze van het biertype. Sommige brouwerijen zijn bereid kleine hoeveelheden grondstoffen te verkopen. Je hebt dan echt geluk want met de oorspronkelijke grondstoffen lukt je imitatie natuurlijk een stuk beter dan met surrogaat grondstoffen. Om die reden is het is zelfs zo dat bij de Amerikaanse leveranciers van zelfbrouwartikelen Europese mout en hop in de schappen ligt. Gegarandeerd dat je na stug volhouden en heel wat keertjes brouwen een prijswinnend bier te pakken hebt. Goed imiteren is volwaar geen sinecure.

Jacques Bertens
 

Referenties

  1. Peter Crombecq, Bierjaarboek 1993-1994, Uitgeverij Kosmos, 1992.
  2. Michael Jackson, Spectrum Bieratlas, Het Spectrum, 1978.
  3. 3. Thomas Spencer, Internet, http://www.umich.edu:80/~spencer/beer/judge/aha-1995-styles.html

Eerdere publicatie

Dit artikel is eerder gepubliceerd geweest in het het vakblad voor de amateur wijn-, bier- en likeurmaker en verwante hobby's Proost, nr. 12, november/december 1995.
 
 

Uitbreiding/aanvulling indeling Nederlands Kampioenschap

Sinds het verschijnen van dit artikel heeft de tijd niet stil gestaan. Tijdens het in mei 1996 gehouden Open Nederlands Kampioenschap voor Amateur-bierbrouwers is een uitgebreidere en actuelere indeling gehanteerd. Zie hiervoor mijn artikel Biertypes geschreven ten behoeve van het wedstrijdboekje d.d. april 1996.