Tegenstroomkoeler vs koelspiraal

Edgar · 07-05-2005 09:37 u

Naar aanleiding van een opmerking van EBC in 'VLOKKEN' wil ik eens de voordelen van het aloude koelspiraal oppoetsen resp. de puntjes op de i zetten voor het gebruik van mijn tegenstroomkoeler.

Het algemene idee is dat een tegenstroomkoeler veem sneller en beter koelt dan een koelspiraal. Maar is dat nu wel helemaal waar...

Ik heb een tegenstroomkoeler gemaakt en eigenlijk ben ik er niet helemaal zo tevreden over. Ten eerste het nadeel van het nodig hebben van pomp of een flink hoogteverschil. Dan het feit dat het wort veel langer heet blijft dan nodig is. EBC stelt voor 20 tot 30 minuten te wachten met koelen tot de eiwitten en ander trub bezonken zijn. In die tijd wordt er nog alfazuur omgezet, en is er een reële kans op oxidatie. Ten derde het gegeven, dat je na het koelen weer een troebel bier hebt door de uitgevlokte eiwitten. Dan nog ten vierde, dat je het bier moet manipuleren terwijl het nog heet is. Eén gaatje met valse lucht in je leiding, en je hebt geöxideerd bier. Al met al een methode met veel haken en ogen.

Met een koelspiraal daarentegen, begint àl het bier te koelen zodra het koelwater door de spiraal stroomt. De eerste tientallen graden gaan bijzonder snel. Je koelt daarmee al het bier tegelijk heel snel uit de 'gevarenzone' van hete oxidatie. Daarbij kan je heel eenvoudig helder bier in je gistvat krijgen doordat de eiwitten uitvlokken en vrij snel bezinken. En dan is het ook nog een veel eenvoudigere methode, die in totaal nauwelijks langer duurt.

Kortom, nu ik een tegenstroomkoeler heb, begin ik steeds meer voordelen van de aloude spiraal te ontdekken...

Groot verschil tussen beide methoden is natuurlijk de snelheid van de temperatuurdaling. EBC stelt dat dat een 'strakker bier' oplevert en dat de uitvlokking beter verloopt. Ik ben benieuwd naar de achtergrond daarvan.

Tenslotte zou ik graag vernemen van tegenstroomkoelergebruikers hoe ze het probleem van aanzuiging oplossen. Niet elke pomp is in gelijke mate aanzuigend. Ik zou het liefst de pomp àchter de koeler zetten om in de pomp zelf, waar zich ongewenst lucht kan nestelen, oxidatie uit te sluiten. Daarvoor moet de pomp het wort helemaal door de koeler zuigen. Hoe lossen jullie dat op? Zet je de pomp voor of achter de koeler?

Eduard · 07-05-2005 09:48 u

In de Altbierthread heb ik net even wat over mijn tegenstroomkoeler geschreven. Maar nog eventjes hier dan:

Hij koelt goed. Een tegenstroomkoeler is goed geschikt om het wort te koelen, ook naar de vergistingstemperatuur van pils (rond 10 °C). Een probleem is inderdaad dat de boel gemakkelijk stokt. Dan wordt het weer aanzuigen. Dit doe ik niet met een pomp, maar met mijn longen. Natuurlijk zet ik niet mijn mond aan de slang, maar het is wel even werk. Als het eenmaal goed stroomt gaat het snel en heb je inderdaad je wort in no-time in het gistingsvat, op de juiste temperatuur.

Over oxidatie: Ik zie in de doorzichtige leidingen goed dat het wort wel schuimt en klokt, maar ik schenk daar niet zo enorm veel aandacht aan. Heb nog nooit een eigen brouwsel gehad dat naar nat karton smaakte, dus qua oxidatie valt het wel mee. Voor de rest ben ik wel erg voorzichtig om oxidatie te voorkomen.

Het is wel zo dat er ook wat thrub in het gistingsvat bezinkt. Maar dat laat ik dan lekker achter als ik de week erna het jongbier naar het lagervat overhevel. Uiteindelijk wordt het bier in de fles wel helder.

Voorlopig, zeker als ik het goed aanzuigen onder de knie heb zodat het koelen niet stokt, ben ik tevreden met mijn koeler.

Groeten uit zonnig Oslo

Eduard

EBC · 07-05-2005 10:16 u

Edgar,
Ik gebruik geen pomp, gewoon het hoogteverschil van mijn ketel tot het gistvat dat op de grond staat. Dat is ongeveer 1 meter en heeft voor mij altijd gewerkt. Belangrijk is wellicht de stromingsweerstand van de koeler en dus ook de diameter van de slangen die je gebruikt. Ik gebruik siliconen 10x12 slang. De bier zijde van de koeler is van waterleidingpijp 12mm.

Onderaan mijn ketel zit een kogelkraan ½", daarin heb ik een stukje RVS gaas gemonteerd. Na het koken wacht ik een 20-30 minuten om de hop en de eiwitten te laten bezinken en dan zet ik de kraan open. Aan die kraan zit de siliconenslang, die gaat naar de koeler en aan de andere kant van de koeler weer een slang die zo het gistvat in gaat. Geen echte ingewikkelde manipulatie van hete wort. De deksel blijft dicht op de pan, boven het wort zit daar slechts stoom/waterdamp, geen oxidatie. Van valse lucht is geen sprake, nooit gehad. Mocht die er zijn is die door de siliconenslang goed zichtbaar en dus op te lossen.

In een tegenstroomkoeler is de snelheid van het afkoelen gelijk aan de tijd dat het wort in de koeler verblijft. Dat is slechts enkele seconden. Het gaat dus niet om de totale tijdsduur van het afkoelen van je hele brouwsel. Die kan best gelijk zijn, maar dan nog is de tegenstromer vele malen sneller. Juist dat snelle levert een 'schrikeffect' op, waarbij eiwitten anders schijnen te stollen dan bij langzame afkoeling. Dat is een verschijnsel dat in veel natuurkundige processen bekend is. Mijn ervaring heeft me geleerd dat snel koelen strakkere (lees frissere, minder logge) bieren oplevert. Ik ken echter geen wetenschappelijke bewijzen. Hoewel ik geen brouwerijen ken die een spiraal gebruiken...
Snel koelen van je wort is belangrijk. Een spiraal is daarvoor goed geschikt, maar een tegenstromer is nu eenmaal nog sneller.

Je hebt gelijk dat de rest van het wort lang heet blijft, ruim boven de 90C, dat is geen infectiezone. Alfazuur isomerisatie gebeurt in de kookbellen tijdens het heftige koken, daarvoor is niet alleen warmte maar vooral ook beweging nodig. In de rust na het koken gebeurt dat niet zo makkelijk, bovendien is bijna alle alfazuur dan al omgezet, daar valt niet meer zo veel aan toe te voegen.

Met de tegenstromer gebeurt filteren en koelen in één beweging. De enige handeling die ik uithaal is het openen van de kogelkraan en het regelen van de hoeveelheid koelwater.
Met een spiraal zijn die handelingen niet veel anders. Maar zorg dat je eerst een hevel met gaas in je ketel laat zakken (of gaas achter een kogelkraan). Dan je spiraal erin. Zorg dat die vast staat, zodat de laag hop en eiwitten niet wordt verstoord. Dan kan je na het koelen gemakkelijk filteren.

Zoals bekend filter je dan na het koelen ook de koude eiwitbreuk uit. Je wort ziet er dan helderder uit, maar mist ook essentiële voedingsstoffen voor de gist.

Ik heb vorige week in Amerika een nieuwe platenkoeler gekocht, vandaar dat ik er nu een te koop heb.
Jasper

BuBS · 07-05-2005 10:21 u

HI Edgard,

Ik gebruik een RVS tegenstromer, na het koken laat ik mijn hete wort 10 min rusten en zuig gewoon met mijn mond het wort door de koeler. Nergens pakt hij lucht en de eiwitten gaan gewoon in het gistvat, geen centje pijn. Ik gebruik hopbloemen, dat doe ik niet voor niks. Deze houden veel eiwitten tegen in de pan, de hopbloemen werken dus als filter.
Maar weet je wat het grootste voordeel van een tegenstromer is, je hebt een gesloten systeem. Je hete wort gaat direct door je koeler, gelijk gekoeld het gistingsvat in. Dus geen problemen met infecties !!! Het koelen duurd bij mij 15 min.
Verder ben ik het wel Jasper eens, dat je een strakker bier krijgt.

GR Kees

EBC · 07-05-2005 10:38 u

Als er lucht in je bierleiding van de tegenstromer zit, dan sluit je 'm verkeerd aan. Sluit de warme wortleiding aan op de onderste aansluiting. Het wort drukt dan de lucht omhoog de koeler uit. Zet de koeler ook altijd op de grond, zo laag mogelijk, dan stokt er niks.

Hopmans · 07-05-2005 10:52 u

Ik hoor hier niemand praten over filteren na het koelen.
Alleen maar over een RVS-gaasje in de pan. Filteren voor koelen dus.
(Verandert er voor mij niet zo veel.)

Heeft er niemand een filter na de koelspiraal?
Herman filtert volgens mij wel na het koelen middels een trechter en een kaasdoek geloof ik.
Alleen hoe maak je zo'n kaasdoek steriel.

100 graden Celsius is te weinig. 120 graden ( snelkookpan ) is het minimale om iets te steriliseren.
Althans, dit geldt voor de agarplaatjes. Ik weet niet of deze norm ook voor filterdoeken geldt tijdens de bierbereiding.

Eduard · 07-05-2005 11:01 u

Jasper, daar kon je wel eens goed gelijk in hebben.

Dit is mijn tegenstroomkoeler:

Het wort stroomt bij mij van de bovenste gardenakoppeling naar de onderste (wat moeilijk zichtbaar), terwijl het koelwater van de onderste verticale schroefkoppeling naar de bovenste verticale schroefkoppeling stroomt. De koeler heb ik op een krukje op een niveau tussen de kookketel (op het fornuis) en het gistingsvat (op de grond) staan.

Je zegt dat de koeler zo laag mogelijk moet staan. Zou het het best zijn om de koeler op de grond te plaatsen en het gistingsvat op het krukje? Dan hoef ik alleen aan het eind van het koelen het in de koeler achtergebleven wort eruit te laten stromen en ben ik klaar.

Groeten uit stralend Oslo

Eduard

Herman · 07-05-2005 11:33 u

Citaat van: Hoppie op 07-05-2005  10:52 uHerman filtert volgens mij wel na het koelen middels een trechter en een kaasdoek geloof ik.
Alleen hoe maak je zo'n kaasdoek sterriel.

Klopt, niet te geloven wat daar nog in achterblijft. Ook ik gebruikt een rvs platenkoeler en hopbellen als filterbed. Ik zuig het wort zelf aan door mijn hevel, door de koeler (terwijl e.e.a. nog kookt) dit eerste spoelsel gaat terug in de ketel. Om mijn hevelfilter zit ook kaasdoek, dit vanwege het reeds doorspoelen terwijl e.e.a. kookt.

Ik heb verder geen last van valse lucht. Overigens wacht ik meestal slechts 5-10 minuten voordat ik ga hevelen = koelen. Laatste stap is inderdaad een grote trechter met een kaasdoek. Die kook ik gewoon in een bordje water in de magnetron. Maar ik heb ook wel een droge doek rechtstreeks gebruikt (was schoon opgeborgen na een strijkbeurt).

Henk oet Paiz · 07-05-2005 14:44 u

Ook ik gebruik een hevel met daaromheen een kaasdoek en een tegenstroomkoeler (tapspiraal uit oude vaillantketel). De hevel met kaasdoek gaat 10 min. voor einde koken in de ketel, zodat alle "ongerechtigheid" verdwenen is. De slangen bevestig ik vooraf aan de koelspiraal en het geheel wordt gevuld met kokend water. Alle lucht is er dus uit en alles is in contact geweest met kokend water. De slangen sluit ik met klemmetjes af. Dan zuig ik het kokend wort aan met mijn mond en sluit ook die slang af met een klem. Vervolgens bevestig ik de slangen aan elkaar en verwijder één voor één de klemmen. Het systeem gaat dan vanzelf lopen. Het eerste water gooi ik weg en het gekoelde wort ( met koude thrub) gaat in het gistvat. Nooit problemen gehad met oxidatie of dat er valse lucht wordt aangezogen.

Groeten,

Henk

EBC · 07-05-2005 17:30 u

Eduard,
Als je je gistvat op het krukje zet, verklein je het beschikbare hoogteverschil. Dat loopt immers van de vloeistofhoogte in je ketel tot aan de uitloop van je slang. Een koeler met ronde pijp is gevoelig voor de stroomsnelheid van het wort. Als dat niet snel genoeg gaat, ontstaat laminaire stroming en zakt de koelcapaciteit behoorlijk in. Door het hoogteverschil groter te maken stroomt het harder en kan turbulente stroming ontstaan. Dan koelt ie op zijn best. Dat zal je moeten uitproberen...

Ik begrijp niet wat er zo allemaal met kaasdoek wordt gedaan. Ik heb het nooit gebruikt, mijn wort is altijd kraakhelder, hoewel soms wat blind van koudebreuk, dat hangt af van de mout. Maar, je moet altijd wel wachten voordat je met filteren begint. Het filterbed van hopbellen moet zich eerst zetten. Pas daarna zullen de eiwitten worden tegengehouden. Begin niet te snel!

Henk oet Paiz · 07-05-2005 18:00 u

Citaat van: EBC op 07-05-2005  17:30 uAls je je gistvat op het krukje zet, verklein je het beschikbare hoogteverschil.

De natuurkunde van de middelbare school is wat lang geleden voor mij, maar is het niet zo dat het vloeistofniveau in de ketel en het vloeistofniveau in het gistvat maatgevend zijn voor de snelheid. Als je de koeler op de grond zet en het gekoelde wort moet weer omhoog in het gistvat, dan is het uiteindelijke hoogteverschil toch hetgeen waardoor de snelheid wordt bepaald?

Groeten,

Henk

EBC · 07-05-2005 18:43 u

Henk,

Als je de slang onderaan je gistvat vastmaakt, dan heb je gelijk. Als je de slang los in de hand houdt boven de opening van je vat, dan is het einde van de slang maatgevend. Dat laatste bedoelde ik.

Eduard · 07-05-2005 19:42 u

Hoe dan ook. Ik was nooit op dit idee gekomen en nu ik erover nadenk klinkt het heel logisch. 't Blijft een kwestie van communicerende vaten. De volgende keer ga ik het absoluut uitproberen en hoop ik dat me een boel problemen bespaard blijven. Bedankt voor de tip!

Groeten uit zonnig Oslo

Eduard

Henk oet Paiz · 07-05-2005 22:14 u

Citaat van: EBC op 07-05-2005  18:43 uAls je de slang onderaan je gistvat vastmaakt, dan heb je gelijk. Als je de slang los in de hand houdt boven de opening van je vat, dan is het einde van de slang maatgevend. Dat laatste bedoelde ik.

Hoi Jasper,

Dat snap ik, maar het maakt dan toch niet uit of je tegenstroomkoeler op de grond staat of op het krukje, de hoogte van je slang is uiteindelijk maatgevend. Bij mij staat de koeler tussen de ketel en het gistvat, het wordt qua stroomsnelheid volgens mij niet anders als ik de koeler op de grond zet.

Groeten,

Henk

EBC · 07-05-2005 23:46 u

Henk,

Je hebt gelijk, geen verschil in stroomsnelheid (als je niet teveel bochten introduceert).
Maar wel een hogere statische tegendruk richting de koeler. Dat voorkomt het leeglopen van de slang en het stokken van het hevelen, waar Eduard last van had.

Silvio · 08-05-2005 08:59 u

Ook ik gebruik een valliant tegenstroomkoeler en dit al een paar jaar zonder problemen,zonder kaasdoek gehannes en toch altijd weer een mooi helder biertje na afloop.
Gelijk na het koken schep ik de meeste hopbellen eruit en zuigen maar, waarbij de tegenstroom-
koeler altijd tussen de pan en het gistvat zit simpel omdat dat de meest logische manier is i.v.m. de zwaartekracht. Het wort stroomt lekker vlot van hoog naar laag, alleen kom ik zelden onder de 21 graden uit maar goed dat hoeft voor mij dan ook niet.

Hopmans · 08-05-2005 10:14 u

Hoi boys,

Ik sprak laatst iemand die een wirlpooleffect in z'n kookpan deed ontstaan middels roeren,
waardoor de trub naar het midden van de pan ophoopte, en hij vervolgens aftapte aan de
zijkant van de pan alzijnde filtermethode.

Back to Silvio :
http://www.hobbybrouwen.nl/forum/index.php/topic,2466.msg25065.html#msg25065

Cisdevésser · 08-05-2005 10:36 u

Hoi allemaal,

Ikzelf ben begonnen met een dompelkoeler, maar heb na verloop van tijd ook een tegenstroomkoeler gebouwd.
Momenteel gebruik ik ze alletwee tegelijk, met dien verstande dat het koelwater eerst door de tegenstroomkoeler gaat en vervolgens door de dompelkoeler.
Het gebruikte koelwater wat op deze manier echt HEET is vang ik op in mijn warmwatervat, het wordt na afloop gebruikt om de brouwinstallatie te poetsen, op deze manier word er weinig energie en water verspild, echt milieuvriendelijk dus.
de stroomsnelheid van het koelwater neem ik niet al te hoog, de temperatuur regel ik dus met de aftapsnelheid van het wort, in het begin langzaam en naarmate de temperatuur in de kookketel zakt kan ik steeds sneller aftappen.
Dus aan eenieder die ooit met een dompelkoeler is begonnen en later is overgestapt op een tegenstroomkoeler, gooi je dompelkoeler niet weg, geef hem een tweede leven, met slechts één slangetje meer kun je beiden gebruiken.

groetjes....Cis

Henk oet Paiz · 08-05-2005 13:26 u

Citaat van: Silvio op 08-05-2005  08:59 u....zonder kaasdoek gehannes en toch altijd weer een mooi helder biertje na afloop.
Gelijk na het koken schep ik de meeste hopbellen eruit en zuigen maar......

Hoi Silvio,

Hoe voorkom jij dat ongewenste zaken meekomen in jouw gistvat? Je gebruikt geen kaasdoek en ook geen filterbed van hopbloemen kennelijk, dus eiwitten, iers mos en eventueel kruiden zoals korianderzaden etc. zouden via de koeler in jouw gistvat terecht kunnen komen.

Citaat van: Herman Holtrop op 07-05-2005  11:33 uOok ik gebruikt een rvs platenkoeler en hopbellen als filterbed. Ik zuig het wort zelf aan door mijn hevel, door de koeler (terwijl e.e.a. nog kookt) dit eerste spoelsel gaat terug in de ketel. Om mijn hevelfilter zit ook kaasdoek.............Laatste stap is inderdaad een grote trechter met een kaasdoek.

Herman,

Ik begrijp niet goed hoe jij werkt. Een kaasdoek om de hevelfilter en een filterbed van hopbloemen? Vervolgens nog een kaasdoek in een trechter om het gekoelde wort te filteren, waardoor de koude thrub niet in je gistvat terecht komt. Is het niet zo dat deze koude thrub juist een essentiële voedingsbron is voor de gistcellen?

Groeten,

Henk

Herman · 08-05-2005 14:06 u

Henk,

Ja, beide. De bloemen zakken naar de bodem, aldus een filterbed gevend. De doek in de trechter filtert nog wat extra koude trub er uit, maar er blijft genoeg in het bier zitten. De trechter gebruik ik op het laatst om het laatste wort uit te filteren, heb ik gelijk weer starterwort. Die laatste kaasdoek blijft overigens ook wel es achterwege, er zit ook een nylonfilter in de trechter. Maar ik werk wel via de trechter. Het wort klettert in het vat, extra beluchten is m.i. zo niet nodig. Maar da's weer een andere discussie.

Hopmans · 08-05-2005 14:28 u

CiteerIs het niet zo dat deze koude thrub juist een essentiële voedingsbron is voor de gistcellen?

Deze topic is juist naar aanleiding van de topic vlokken ontstaan.
Hierin begon het juist met het feit dat ik %#$&-ziek wordt van die koude trub.
Bovendien zijn de niet visuele ( = opgeloste ) eiwitten juist een goede voedingsbodem voor gist.
Niet deze meteoriet achtige blokken van soms wel 0,5 x 0,5 cm groot.
Daar kan gist helemaal niets mee.
Filteren dus, de koude trub.

Lang leve de filters !

Silvio · 08-05-2005 14:59 u

Henk,
Natuurlijk krijg ik nooit alle hopbellen eruit. Er blijft nog genoeg over voor een filterbed. Nogmaals met niet meer dan alleen mijn hevelfilter krijg ik een redelijk helder wort. Na een paar dagen gisting op de mandfles moet de lagering zijn werk doen.
Eiwitten en allerlei andere reut slaan keurig neer. Tenslotte nog een keer overhevelen in een kunststofvat met daarin een suikeroplossing (zelfde hoeveelheid suiker,grammen, als water,centiliters), even krachtig roeren en bottelen maar.
Mijn bieren zijn niet altijd even perfect maar over de helderheid en schuimkraag kan niemand klagen!

Hopmans · 08-05-2005 20:14 u

CiteerEiwitten en allerlei andere reut slaan keurig neer.

Zeker de biergoden omgekocht Silvio.

Bij mij blijven ze keurig drijven middels één koolzuurbelletje

Silvio · 09-05-2005 14:57 u

Hallo Hoppie,
Daar heb ik het geld niet voor maar dat is ook niet nodig ook. Ooit op de door mij gevolgde bier brouwcursus geleerd dat dat het uiteindelijke doel van de lagering is, nl. dat door het bier koel weg te zetten alle eiwitten en overige reststoffen neerslaan en het bier daardoor klaart c.q.helder word. In mijn geval gaat de mandfles altijd voor een week of twee de kruipruimte in . Dit is de meest constante koele plek in mijn huis en zoals al eerder gezegd nooit geen troebel bier of het moet mijn witbier zijn!

Hopmans · 09-05-2005 15:09 u

Hoi Silvio,

Daar heb je wel gelijk in.
Ik lager warm (woonkamer).
Nergens anders ruimte.

Kan ook wel eens een probleem zijn.